[➝Gr. thalamos, vertrek], m., hersendeel, in het midden onder de hersenen gelegen, in het verlengde waarvan de hypofyse ligt.
(e) De fysiologische betekenis van de hypothalamus is uitgebreid en belangrijk. De hypothalamus is nauw betrokken bij de organisatie van de spijsvertering. Beschadiging van dit gebied kan vetzucht veroorzaken, maar ook extreme vermagering, afhankelijk van de lokalisatie van de beschadiging. Verder heeft de hypothalamus invloed op de hartwerking, de temperatuurregulatie, de uitdrukking van de emotie. Deze invloed komt tot stand door veranderingen in de gezichtsuitdrukking, het hartritme, rood worden, bleek worden, zweten, wijder worden van de pupillen, toename van de bewegingen van de darm, verhoging van de suikerspiegel, enz. De hypothalamus onderhoudt een nauwe relatie met de hypofyse.
De hypothalamus produceert hormonen die de diverse functies van de hypofyse reguleren (➝neurosecretie). Daarnaast worden hormonen gevormd die via de achterkwab van de hypofyse aan de bloedbaan worden afgegeven (➝antidiuretisch hormoon en ➝oxytocine). Vandaar dat onregelmatigheden toegeschreven aan hypofyse-uitval ook in de hypothalamus gelokaliseerd kunnen zijn. Ook kan de hypothalamus indirect (door zijn connectie met de hypofyse), de ovariële activiteit beïnvloeden en leiden tot b.v. onregelmatigheden in de menstruele cyclus onder invloed van emotionele factoren. De hypothalamus kan zijn regelfunctie vervullen doordat de daarin gelegen zenuwcellen in staat zijn verschillende eigenschappen van het bloed dat door de hypothalamus stroomt waar te nemen, b.v. temperatuur, glucosegehalte.
