[Lat.], o. (-s, -baria), verzameling van op doelmatige wijze gedroogde of op andere wijze geconserveerde planten, m.n. met wetenschappelijk oogmerk bijeengebracht; bij uitbreiding ook het gebouw waar zo’n collectie bewaard wordt.
(e) Een herbarium dient vooral als documentatiebron (archieffunctie), naast het verstrekken van materiaal voor onderzoek. Oorspronkelijk werden verzamelingen waarbij de planten op papier waren vastgehecht in boeken bijeengebonden. Zon boek heette herbarium en werd ook een gedrukt boek dat aan plantkunde gewijd was. Sedert de 19e eeuw heet alleen de plantencollectie herbarium.
In een herbarium worden voor wetenschappelijk onderzoek onontbeerlijke exemplaren van planten bewaard: de exemplaren hebben bewijskracht (b.v. bij vaststelling van de geografische verspreiding van een plantengroep of -soort, bij verificatie, bij identificaties, bij het verzamelen van gegevens over de levenscyclus van een plantengroep). Om werkelijk doelmatig te zijn zijn er bijbehorende aantekeningen (etiket) nodig, waardoor vindplaats, datum van inzameling, bijzonderheden betreffende de groeiplaats, betreffende de eigenschappen die aan de levende plant waarneembaar waren enz., bij een herbariumexemplaar worden vastgelegd. Goed gedroogde en voorts op de juiste wijze geconserveerde herbariumexemplaren blijven voor een vrijwel onbeperkte tijdsduur behouden.
Slechts incidenteel wordt beseft dat vrijwel elk genetisch onderzoek van planten, elk onderzoek gericht op bosinventarisatie, vegetatiestudies enz., om slechts enkele voorbeelden te noemen, een begeleidend herbarium behoeven, zodat achteraf nadere controle van het uitgangsmateriaal mogelijk is. Voor de standaardisering van gegeven wetenschappelijke plantenamen is een herbarium van fundamenteel belang.
Tussen de grote herbaria bestaat een nauw contact en een frequente uitwisseling van herbariumexemplaren, hetzij als leningen voor studie, hetzij als ruil of schenkingen van duplicaten (doubletten), d.w. z. dat bij het inzamelen van een plant enige stukken van hetzelfde exemplaar werden gedroogd, zodat dit (met hetzelfde inzamelingsnummer en etiket) in verschillende herbaria aanwezig kan zijn.
Grote herbaria, die soms miljoenen exemplaren bevatten, zijn Kew Herbarium (Royal Botanie Gardens, Kew, Engeland), het herbarium van het Muséum National dHistoire Naturelle te Parijs, het herbarium van Laboratoire en Jardin Botaniques te Genève, het U.S. National Museum, Smithsonian Institution te Washington, het New York Botanical Garden Herbarium, het Arnold Arboretum te Cambridge (VS), en het herbarium van het Komarov Botanisch Instituut van de Akademie van Wetenschappen te Leningrad. In Benelux moeten het herbarium van de Rijksplantentuin te Meise (België, Zaïre), het Rijksherbarium te Leiden (voor Indonesië, tropisch Azië en Nederland), het herbarium van het Botanisch Laboratorium te Utrecht (vooral West-Indië en tropisch Amerika) en het herbarium van de Landbouwhogeschool te Wageningen (vooral tropisch Afrika) worden genoemd. Te Bogor (Java, Indonesië) is een beroemd tropisch-Aziatisch herbarium.
LITT. J.Lanjouw en F.A.Stafleu, Index herbariorum I, The herbaria of the world (5e dr. 1964).
