keizer van het ROMEINSE RIJK (117—138), *76 Italica (Spanje), ♱ 138 Baiae. Hadrianus groeide op in het huis van keizer Traianus, die hem tot zijn opvolger bestemde.
Terwijl Hadrianus het verzet van enkele oudere generaals moest breken, gaf hij Traianus politiek in het Oosten op en staakte hij de grote veroveringen (Mesopotamië, Armenië). In 12l’begon Hadrianus een reis naar Gallië, als eerste van een reeks reizen naar de provincies. De bouw van een tempel voor Iuppiter Capitolinus te Jeruzalem was aanleiding tot een hardnekkige Joodse opstand (132135), die door Hadrianus tenslotte bloedig werd neergeslagen (→Bar-Kosiba). Hadrianus streefde naar vreedzame stabilisatie van zijn rijk; hij stichtte nieuwe steden, b.v. Hadrianopolis (→Edirne), bevorderde kunst en wetenschap, was een groot bewonderaar van de Griekse cultuur, liet zich inwijden in de Eleusinische mysteriën. Onder zijn bestuur kwam de eerste codificatie van het Romeinse recht tot stand (→Iulianus, Salvius).Naast keizer →Augustus was hij een van de grootste bouwers onder de Romeinse keizers. Zijn bouwactiviteit strekte zich ook uit tot de Romeinse provincies. Van de langs de grenzen van het Romeinse Rijk gebouwde versterkingen is bekend de Hadrianusmuur in Noord-Engeland (120-125, tussen de Tyne en de Solway). Hij verfraaide Athene met o.m. het Olympieion.
In Rome bouwde Hadrianus het →Pantheon (120125), de tweelingtempel van Venus en Roma en zijn mausoleum de →Engelenburg. De door hem zelf ontworpen tempel van Venus en Roma bestaat uit twee aan de absiszijde tegen elkaar gebouwde tempels, onder één dak en geheel omringd door zuilen. Het tongewelf en de grote absissen oefenden op de architecten ten tijde van renaissance en barok grote invloed uit. Ongewoon van bouw en sterk persoonlijk is zijn Villa Hadriana te Tivoli (125—135), een uitgestrekt complex van gebouwen, tuinen, thermen, theaters, paviljoens enz., dat een combinatie laat zien van Romeinse gewelfbouw en Griekse zuilenordening. Hadrianus liet de villa bouwen na zijn reis naar de oostelijke gebiedsdelen; in de villa bootste hij na wat hij op reis had gezien: o.a. de Stoa Poikile, het Lyceum en de Academie van Athene, en de Canopus en het Serapeion van Alexandrië. Het teatro marittimo, een paviljoen gebouwd op een kunstmatig eiland, was zijn privé-verblijf.
De kunst ten tijde van Hadrianus werd sterk geïnspireerd door de Griekse kunst en had een romantische inslag. In zijn tijd kwam de sarcofaag in gebruik ten gevolge van de toenemende gewoonte om de doden te begraven. LITT. B.Henderson, The life and principate of the emperor Hadrianus (1923); H.Kahler, Hadrian und seine Villa bei Tivoli (1950); B.d’Orgeval, Lempereur Hadrien (1950); S.Perowne, Hadrien (1960); J.Collingwood Bruce, Handbook to the Roman wall (1965).
