koning van Frankrijk (1559-60), *19.1.1544 Fontainebleau, †5.12.1560 Parijs; oudste zoon van Hendrik IIen Catharina de’ Medici. Hij huwde op 14-jarige leeftijd Maria Stuart, dochter van Jacobus V van Schotland.
Hij was geheel in de macht van de ooms van zijn vrouw, Frans en Karel de Guise. Frans I, (Napels en Sicilië)koning van Napels en Sicilië (1825-30), *19. 8.1777 Napels, †8.11.1830 Napels; zoon van Ferdinand I en Maria Carolina, dochter van Maria Theresia van Oostenrijk. Frans trad op als zijn vaders plaatsvervanger op Sicilië in de jaren 1812-13, toen Napels nog in handen was van Napoleons zwager Murat. Onder Engelse druk gaf hij Sicilië een grondwet. Ditzelfde deed hij namens zijn vader te Napels in 1820, nadat hier een opstand was uitgebroken. Frans volgde zijn vader op in 1825. Hij heerste autocratisch, met Oostenrijkse steun.
Frans II, (Napels en Sicilië)
koning van Napels en Sicilië (1859-61), *16.1.1836 Napels, †28.12.1894 Arco (Tirol). Frans volgde in 1859 zijn vader Ferdinand II op. Reactionair opgevoed, weigerde ook hij een liberale grondwet, terwijl hij tevens aan Sardinië steun onthield tegen Oostenrijk. Het eenheidsverlangen, dat zich ook in Napels uitte, wist hij aanvankelijk te onderdrukken. Garibaldi’s inval op Sicilië betekende het begin van het einde (mei 1860). Hij trachtte nog door een herinvoering van de grondwet van 1848 en de benoeming van een liberaal kabinet het getij te doen keren.
Garibaldi’s landing bij Napels verdreef hem uit Napels. Hij hield zich met Franse steun nog een tijd lang staande bij Gaëta, dat hij, toen Napoleon III zijn steun introk, op 14.2.1861 moest ontruimen. Frans woonde tot 1870 te Rome en daarna in Beieren en Oostenrijk.
Frans van Anjou, (Nederland)
hertog van Anjou en Alençon, *18.3.1556 Parijs, †10.6.1584 Château-Thierry; vierde zoon van Hendrik II van Frankrijk en Catharina de’ Medici; kwam in 1576 (zie Tachtigjarige Oorlog) in contact met de Nederlanden. Onder beperkende voorwaarden werd hem de soevereiniteit over Holland en Zeeland aangeboden, maar de onderhandelingen vlotten niet door wantrouwen ten aanzien van de katholieke Frans en door tegenwerking van de Engelsen. Frans zocht toen contact met de malcontenten, die op 23.12.1578 bij het Verdrag van Bergen wisten te bereiken, dat hij de titel kreeg van Défenseur de la liberté des Pays-Bas contre la tyrannie des Espagnols. In 1580 wendde Willem van Oranje zich opnieuw tot Frans, die gold als hoofd van de ‘politieken’ (gematigden) in Frankrijk. Bij het Verdrag van Plessis-lez-Tours kwam het op 19.10.1580 tot een overeenkomst tussen Frans en de Staten-Generaal, waarbij hij de soevereiniteit over de Nederlanden aanvaardde, maar met zeer beperkte macht. Zijn regering werd een mislukking, maar toch wist Oranje na de Franse furie in 1583 opnieuw een overeenkomst tussen de Staten en Frans te bereiken. Tot uitvoering hiervan kwam het echter niet.
Frans I, (Oostenrijk)
Rooms-Duits keizer, zie Frans II, Duits keizer.
Frans Jozef I, (Oostenrijk)
keizer van Oostenrijk (1848-1916) en koning van Hongarije (1867-1916), *18.8.1830 Wenen, †21.11.1916 Wenen; opvolger van zijn oom keizer Ferdinand I. Frans Jozef vestigde onder invloed van minister vorst Felix Schwarzenberg een straf gecentraliseerd bewind, kreeg in 1849 Russische hulp ter onderdrukking van de Hongaarse Opstand en dankte ook aan Russische hulp het herstel van de Duitse Bond tegenover de Pruisische uniepolitiek (1850). Zijn weifelende houding in de Krimoorlog, en tenslotte een uitgesproken anti-Russische koers kostten hem de vriendschap van de tsaar, zonder hem de sympathie der westerse machten te doen winnen. Verloren oorlogen tegen Frankrijk (1859) en Pruisen (1866) noopten Frans Jozef tot bestuurshervormingen. Hij benutte het nationaliteitenprobleem om de parlementaire zeggenschap te verlammen, waardoor hij de interne verdeeldheid van Oostenrijk-Hongarije nog verder op de spits dreef. Hij verzette zich tegen Conrad van Hötzendorfs pogen een preventieve oorlog tegen Italië te beginnen (1911).
Frans Jozef gaf aan deelname aan de Eerste Wereldoorlog de voorkeur boven een verder prestigeverlies ten aanzien van Servië. Frans Jozef werd door veel persoonlijk leed getroffen: de fusillering van zijn broer Maximiliaan in Mexico (1867), het Mayerlingdrama (1889), de moord op zijn gemalin Elisabeth (1898), en op zijn neef kroonprins Frans Ferdinand, de aanleiding tot de Eerste Wereldoorlog (1914). LITT. H. Sokol, Der alte Kaiser (3e dr. 1956); A. Novotny, Frans Josef (1968).
Frans Ferdinand, (Oostenrijk)
Oostenrijks troonopvolger, *18.12.1863 Graz, †(verm.) 28.6.1914 Sarajevo; neef van keizer Frans Jozef I. Frans Ferdinand werd na de dood van zijn neef kroonprins Rudolf (1889) en het overlijden van zijn vader (1896) troonopvolger. Hij kreeg vanaf 1906 grote invloed op het militaire beleid, maar slaagde er niet in de Oostenrijkse staatkunde wezenlijk te beïnvloeden. Hij was geneigd om het Oostenrijks-Hongaarse dualisme der Donau-monarchie te vervangen door een trialisme: een staatsorganisatie die de Slaven als tegenwicht ten aanzien van de Hongaren meer autonomie zou laten. Zijn vermoording door een Zuidslavisch nationalist werd de aanleiding tot de Eerste Wereldoorlog.
LITT. R. Kiszling, Franz Ferdinand (1953); E. Franzel, Erzherzog Franz Ferdinand (1964); V. Dedijer, The road to Sarajevo (1966); R.A. Kann, Franz Ferdinand-Studien (1976).
