Oosthoek Encyclopedie

Oosthoek's Uitgevers Mij. N.V (1916-1925)

Gepubliceerd op 29-06-2020

extragalactische stelsels

betekenis & definitie

met ons melkwegstelsel vergelijkbare stersystemen van ca. 10 mrd. sterren. De Andromedanevel en de Magellaanse wolken zijn de enige extragalactische stelsels die met het blote oog te zien zijn.

Met de grootste telescopen kan men echter over de hele hemel tientallen miljoenen extragalactische stelsels waarnemen. Zij zijn zichtbaar als nevelachtige objecten en tot in het begin van deze eeuw meenden vele sterrenkundigen dat ze, evenals galactische nevels, deel uitmaakten van ons melkwegstelsel. In 1924 is de Amerikaanse astronoom E.P.Hubble er echter in geslaagd cepheïden waar te nemen in de Andromedanevel. Uit de goed bekende intrinsieke helderheden van cepheïden kon hij uit hun schijnbare helderheid hun afstand (en daarmee die van de Andromedanevel) afleiden. Deze bleek zo groot te zijn dat vaststond dat die en soortgelijke objecten extragalactisch zijn. Onderlinge afstanden van extragalactische stelsels zijn ca. 1 mln. lichtjaar. De extragalactische stelsels zijn in verschillende groepen indeelbaar.Elliptische nevels bestaan in hoofdzaak uit oude sterren. Zij worden gekenmerkt door hun elliptische vorm en hun zeer egale helderheidsverdeling: de helderheid neemt geleidelijk af van kern naar rand; afkorting: E met een cijfer van 0 tot 7 dat de excentriciteit aangeeft (EO: cirkelvormig; E7: het sterkst afgeplat).

Spiraalnevels hebben een geprononceerde en vrij regelmatige spiraalstructuur. De spiraalarmen die vanuit een goed zichtbare kern naar buiten lopen, vallen vooral op door jonge en heldere sterren en stof: afkorting: Sa, Sb, of Sc, waarin a, b of c een maat is voor de grootte van de kern. Ons eigen melkwegstelsel is bijna zeker een Sb stelsel. Balkspiralen onderscheiden zich van gewone spiraalstelsels doordat de spiraalarmen aan de uiteinden van een centrale ‘balk’ beginnen. Afkorting: SBa-SBc.

Onregelmatige stelsels zijn stelsels waarin geen duidelijke structuur of symmetrie voorkomt. Ze bestaan hoofdzakelijk uit jonge, heldere sterren en grote hoeveelheden gas en stof. De Magellaanse wolken zijn voorbeelden van onregelmatige stelsels. Afkorting: Irr.

Het merendeel van de extragalactische stelsels bevindt zich in groepen van slechts enkele tot wel duizenden. In het laatste geval spreekt men van een nevelhoop of -zwerm (zie lokale groep). Een gedeelte van de stelsels is ook bij radiogolflengten (zie extragalactische radiobronnen) en bij röntgengolflengten waarneembaar.

< >