v. (-en), ontsteking van het buikvlies.
Buikvliesontsteking (peritonitis) kan acuut of chronisch zijn, en een algemeen of een plaatselijk karakter hebben. De acute algemene buikvliesontsteking ontstaat vanuit een gat, scheur (perforatie) in het maagdarmkanaal, vanuit de vrouwelijke inwendige geslachtsorganen, door penetrerende wonden of na operaties. Het komt minder vaak voor dat vanuit andere organen (lever, milt, nier, pancreas) een ontsteking overgaat op het buikvlies. De bacteriën die aanwezig zijn in de perforerende organen zijn de ziekteverwekkers voor het buikvlies. De verschijnselen van een acute algemene buikvliesontsteking zijn van plaatselijke en van algemene aard. Het buikvlies bedekt de gehele buikholte en omgeeft alle in de buikholte gelegen organen.
Bij de ontsteking wordt vocht door het ontstoken buikvlies gevormd. Dit vocht hoopt zich op in de buikholte.
Bij de algemene buikvliesontsteking is er een zeer groot ontstoken oppervlak en derhalve zoveel ontstekingsvocht, dat de buik ervan opzwelt. Vooral heftige buikpijn is een symptoom. De buikspieren zijn zeer sterk samengetrokken, de buik is vaak plankhard (zgn. spierverzet). Door het naar boven gedrongen middenrif wordt de ademhaling bemoeilijkt. In het begin al treedt braken op. Daarnaast ontwikkelen zich verschijnselen van de zijde van het darmkanaal, hetzij prikkeling (diarree), hetzij verlamming van de darm (verstopping).
De algemene verschijnselen uiten zich in koorts en een sterk gevoel van ziek zijn. Deze verschijnselen worden veroorzaakt:
1. door de giftige afbraakprodukten, die vanuit de buikholte de bloedbaan bereiken en door het lichaam gaan circuleren;
2. door de onttrekking van veel vocht aan de bloedsomloop voor de vorming van het ontstekingsvocht. Het lichaam zal trachten zoveel mogelijk vocht uit de weefsels terug te halen naar de circulatie (hierdoor ‘valt het gezicht in’ (facies abdominalis), en zo min mogelijk vocht af te staan door sterke vermindering van de urineproduktie. Het in de buik aanwezige vocht gaat in etter over. De acute etterige buikvliesontsteking eindigt bijna steeds met de dood. De behandeling betreft de perforatie als oorzaak van de buikvliesontsteking: de buikholte wordt gedraineerd, zodat de afbraakprodukten naar buiten kunnen worden afgevoerd, in plaats van naar het bloed, en er worden antibiotica toegediend, gericht tegen de ziekteverwekkende (darm)bacteriën.
De acute plaatselijke buikvliesontsteking gaat, evenals de algemene, gewoonlijk uit van een doorbraak vanuit het darmkanaal, maar wordt dan door al aanwezige of zich vormende vergroeiingen (afkapseling) tot een plaatselijk proces. Het meest bekend is dit bij de doorbraak van een ontstoken wormvormig aanhangsel van de blinde darm (zie appendicitis). De verschijnselen zijn in het algemeen dezelfde als bij de algemene buikvliesontsteking, hoewel in mindere mate. De pijnlijkheid is tot een welbepaald gebied van de buik beperkt, en omdat het aangedane oppervlak van het buikvlies veel kleiner is dan bij de algemene buikvliesontsteking, is de invloed op de bloedsomloop veel geringer en minder gevaarlijk. De behandeling van de plaatselijke buikvliesontsteking bestaat uit rust en het toedienen van antibiotica. Indien de buikvliesontsteking pas kortgeleden is begonnen, kan chirurgische behandeling van de oorzakelijke aandoening nog mogelijk zijn. De genezingskans is veel groter dan na een algemene buikvliesontsteking.
Een chronische buikvliesontsteking kan zich aansluiten aan een acute buikvliesontsteking; gewoonlijk is het echter een tuberculeus proces. Het treedt dan geleidelijk op, de verschijnselen vertonen niet het heftige karakter van de acute buikvliesontsteking. Is het proces tuberculeus, dan zijn er vaak elders ook andere tuberculeuze ontstekingen (pleuritis). Het verloop is langdurig; verbeteringen kunnen optreden, hoewel die vaak ook afhankelijk zijn van verdere aanwezige tuberculeuze afwijkingen, zodat voor deze vorm van buikvliesontsteking geen bepaalde regel over het verloop is op te geven. Bij kinderen komt een vorm van buikvliesontsteking voor die met een sterke vochtophoping in de buik gepaard gaat, zonder dat ernstige verschijnselen optreden. Na enkele maanden geneest deze ziekte geleidelijk. Waarschijnlijk zijn het lichte gevallen van chronische buikvliesontsteking.
