o., dat gedeelte of aspect van de menselijke persoonlijkheid, waarin het bewustzijn het kenmerk van een bepaalde gerichtheid vertoont.
In de psychoanalytische theorie is het een term uit een denkmodel dat de menselijke geest verdeelt in het bewuste, het voorbewuste en het onbewuste. Belevingsinhouden kunnen uit het voorbewuste in het bewuste geraken indien zij een bepaalde censuur zijn gepasseerd, en zij worden ook weer aan het bewuste onttrokken. Hierin bestaat voortdurende beweging. In het onbewuste zijn aanwezig de belevingsinhouden en processen die actief van bewustwording weerhouden worden (zie verdringing). Tevens bestaat de inhoud van ons bewuste uit datgene dat wij volgens onze wil elk moment bewust kunnen maken.
Sedert de jaren zestig is onder invloed van het behaviorisme de plaats van het bewuste in het menselijk gedrag sterk geaccentueerd. Bepaalde psychotherapeutische strategieën (Gestalt; vele vormen van gedragstherapie) beperken zich tot de hier-ennu-situatie, waarbij het bewuste uit de psychoanalytische theorie centraal staat.
