adiabatisch, bn., aanduiding van een toestandsverandering van een fysisch of chemisch systeem (b.v. samenpersen van een gas of een chemische reactie), als tijdens deze toestandsverandering geen warmte vanuit de omgeving het systeem wordt toe- of af gevoerd.
Het begrip adiabatisch speelt bij de beschrijving van fysische en chemische verschijnselen een belangrijke rol. In de praktijk echter kunnen adiabatische toestandsveranderingen hoogstens in zeer goede benadering worden uitgevoerd, b.v. door het gehele systeem op te sluiten binnen goed voor warmteuitwisseling geïsoleerde wanden (zgn. adiabatisch wanden), of door de toestandsveranderingen zo snel te laten verlopen dat onvoldoende tijd aanwezig is om een merkbare hoeveelheid warmte aan het systeem toe te voegen of te onttrekken. Bij het snel samenpersen van een gas (adiabatische compressie) wordt de arbeid die op het gas wordt uitgeoefend omgezet in warmte: het gas wordt warmer. Het omgekeerde verschijnsel doet zich voor bij het snel expanderen (adiabatische expansie). In dat geval oefent het gas arbeid uit op de omgeving. De hiervoor benodigde energie kan alleen maar komen uit de inwendige energie van het gas: het gas koelt af. Veel koelmachines werken op het principe van achtereenvolgens adiabatische compressie en expansie van het koelmedium (ammoniak, freon). Adiabatische expansie en compressie komen ook in de natuur voor. De temperatuur van snel verticaal opstijgende lucht koelt wegens de met de hoogte afnemende luchtdruk ongeveer 1 °C per 100 m stijging af.
