abces' [Lat. abscessus, etterbuil], o. (-sen), een opeenhoping van etter in het weefsel; een ernstige vorm van ontsteking die met vernietiging van weefsel gepaard gaat (etterbuil, ettergezwel).
Meestal ontstaat er een holte, waarin zich de gevormde etter bevindt. Hoopt de etter zich op in een natuurlijke holte (bovenkaakholte, borstholte, galblaas, appendix), dan spreekt men van een empyeem. Een abces wordt meestal veroorzaakt door micro-organismen (stafylokokken, streptokokken), die bij een verwonding of op andere wijze (b.v. via een haarzakje of langs de melkgangen bij een borstklierabces, borstklierontsteking) in het weefsel zijn binnengedrongen. De verwekkers kunnen ook langs de lymfe- of bloedbaan in de weefsels terecht komen. Sommige chemische stoffen, zoals terpentijn, zijn in staat een abces op te wekken (een steriel abces). Ontwikkelt een abces zich acuut dan gaat het gepaard met de kenmerkende verschijnselen van het acute ontstekingsproces: warm abces. Het warme abces heeft sterke neiging zich uit te breiden door verdere vernietiging van weefsel (necrose).
Al spoedig kan het door de huid naar buiten doorbreken, waarna gewoonlijk genezing optreedt. Spontane perforaties geven echter lelijke littekens. Plaatselijke toepassing van warmte kan weliswaar soms de pijn verlichten en de rijping bevorderen, maar ook de kans op ongewenste doorbraak verhogen. Door een ijsblaas kan soms beginnende abcesvorming teruggedrongen worden. Doorbraak in een lichaamsholte is een complicatie die bij goede (tijdige) behandeling niet nodig is (hersenvliesontsteking bij doorbraak van een hersenabces, borstvliesontsteking bij een longabces, buikvliesontsteking bij doorbraak in de buikholte van b.v. een leverabces). Voorts bestaat de mogelijkheid, dat de verwekkende micro-organismen in het bloed raken en een algemene infectie (bloedvergiftiging) veroorzaken. Tijdige operatieve behandeling van het abces kan al deze ernstige complicaties meestal wel voorkomen.
Een abces wordt chronisch als de micro-organismen aanwezig blijven of de ettering onderhouden door dood weefsel, b.v. been bij beenontsteking, en vreemde voorwerpen (b.v. een splinter). Er wordt dan een wal van ontstekingsweefsel (granulatieweefsel) rond het abces gevormd, de abces-membraan, die het omgevende weefsel beschermt tegen de ettermassa.
Een abces dat veroorzaakt wordt door tuberculose geeft nooit verschijnselen van acute ontsteking en wordt een koud abces genoemd. Hierbij treedt geen echte ettervorming op, maar vnl. versterf en verweking (verkazing) van het weefsel. Het vereist dan ook een andere behandeling dan het warme abces. Tot deze laatste categorie behoort ook het zgn. amoebenabces in de lever, een complicatie van amoebiasis.
In het algemeen wordt een abces zodra de pusophoping is aangetoond, door een incisie geopend. Een abces geneest slechts wanneer ervoor gezorgd kan worden dat alle pus naar buiten kan afvloeien; pas daarna wordt granulatieweefsel gevormd en wordt de abcesholte daarmee vanuit de bodem gevuld. Om de reiniging en het dichtgroeien van een diepgelegen abcesholte te bevorderen, kan na de incisie een drain of een tampon in de abcesholte worden achtergelaten.
