Het geheel van biochemische en fysiologische reacties die in een organisme optreden bij blootstelling aan een onzekere, risicovolle, gevaarlijke of levensbedreigende situatie
Een "stress-factor" of "stressor" is een uitwendige omstandigheid waar een organisme mee geconfronteerd wordt, van chemische, fysische of sociale aard, die gevaar kan opleveren of verlies van fitness. "Stress" is de toestand waarin het organisme onder invloed van zo’n stressfactor komt te verkeren en de "stress-respons" is het geheel van reacties die tot doel hebben om de stress te verminderen, hetzij door de stress-factor te bestrijden, hetzij door het gevaar uit de weg te gaan.
Stress is relatief; wat voor het ene organisme normaal is kan voor een ander organisme stressvol zijn, bijvoorbeeld zout water voor zoetwatervissen. Stress moet eigenlijk gedefinieerd worden in relatie tot de ecologische niche van de soort. De stress-respons heeft tot doel om het organisme terug te brengen naar de niche.
De stress-respons is altijd tijdelijk. Chronische blootstelling aan een stress-factor leidt óf tot blijvend fitness-verlies óf tot acclimatie, waarbij de stress verdwijnt door aanpassingen in de morfologie, fysiologie of het gedrag. Stress kan ook een drijvende kracht zijn voor evolutie (adaptatie), waarbij mutaties in genen die de stress-respons aansturen, geselecteerd worden.
De stress-respons omvat meestal een sterke inductie van genen betrokken bij verdedigingsmechanismen (bijvoorbeeld “heat shock proteins”, cytochroom P450, anti-oxidant-enzymen), activatie van de neuro-endocriene HPA-as (adrenaline en cortisol), en gedragsreacties (“vlucht of vecht”). Een adequate reactie op stress is voor alle organismen van cruciaal belang en de stress-respons staat daarom onder sterke natuurlijke selectie. Bij zoogdieren is de stress-respons gecentraliseerd (cephalisatie) waardoor hogere cognitieve centra inclusief het geheugen en het leervermogen, betrokken zijn bij de regulatie van stress-gerelateerd gedrag.
