Encyclopedie van de evolutiebiologie

Prof. Nico M. van Straalen (2019)

Gepubliceerd op 15-06-2020

Ornithologie

betekenis & definitie

Vogelkunde; studie van vogels; hun ecologie, gedrag, zang, migratie en voortplanting

Geen diergroep geniet zoveel populariteit, onder liefhebbers en professionele biologen, als de vogelwereld of avifauna. De klassieke ornithologie draait vooral om veldobservaties, bijvoorbeeld met betrekking tot habitatgebruik, foerageergedrag, baltsgedrag, territoriumgedrag en zang. Een bijzondere activiteit is het ringen. In Nederland geeft het Vogeltrekstation ringmachtigingen uit en coördineert via een wereldwijd netwerk van vrijwilligers waardevolle informatie over het trekgedrag.

Omdat vogels zo vaak bestudeerd worden en veel soorten goed in het veld benaderbaar zijn heeft de ornithologie veel bijgedragen aan de evolutiebiologie. Bekend is bijvoorbeeld de Britse ornitholoog David Lack die als een van de eerste studies uitvoerde naar de evolutie van legselgrootte. Nederlands onderzoek naar de erfelijkheid van legselgrootte en seizoensafhankelijke timing van de reproductie bij koolmezen en bonte vliegenvangers heeft belangrijk bijgedragen aan de levenscyclustheorie.

Een speciaal onderdeel van de ornithologie is de oölogie, de studie van vogeleieren, met name hun vorm en kleur.

Er zijn ongeveer 10.000 soorten vogels bekend, met de hoogste diversiteit in de tropen. Vogels hebben vanaf 50 Ma geleden een versnelde radiatie doorgemaakt, waardoor de fylogenie nog steeds een uitdaging vormt voor modern DNA-onderzoek.

Experimenteel onderzoek aan vogels ten behoeve van ontwikkelingsbiologie en dierfysiologie is beperkt tot een paar soorten waarvan de kip (Gallus gallus), de Japanse kwartel (Coturnix japonica) en de zebravink (Taeniopygia guttata) de belangrijkste zijn. De citroenzuurcyclus is voor het eerst opgehelderd bij de duif, door Hans Krebs in 1937. Onderzoek aan kippeneieren heeft veel kennis opgeleverd over de ontwikkelingsbiologie, met name de organogenese. De zebravink is een model voor de neurobiologie van vocalisaties.