Encyclopedie van de evolutiebiologie

Prof. Nico M. van Straalen (2019)

Gepubliceerd op 20-07-2020

Fenetisch soortbegrip

betekenis & definitie

Opvatting waarin biologische species gedefinieerd worden op basis van morfologische, meest kwantitatieve, uitwendig waarneembare kenmerken

Het fenetisch soortbegrip komt uit de fenetische classificatie, ook genoemd numerieke taxonomie, een stroming die uitgaat van kwantitatieve kenmerken als basis voor de soortbeschrijving. De aanpak is vergelijkbaar met die van de cladistiek. Bij een verzameling individuen meet men een groot aantal verschillende kenmerken (breedte, diepte, hoek tussen onderdelen, kleur, aantal haren, plaatsing van borstels, enz.). De gegevens worden onderworpen aan een multivariate statistische analyse, die de individuen clustert in meerdere groepen. Als die groepen duidelijk van elkaar te onderscheiden zijn (op basis van een statistisch criterium) noemt men de groepen verschillende soorten. Dat de morfologie uitgedrukt wordt in meerdere kwantitatieve kenmerken geeft een objectiviteit aan de soortbeschrijving die in de klassieke taxonomie vaak ontbrak.

Bij de analyse van fossielen is dit de enige methode en wordt het vaak toegepast. Bijvoorbeeld, de schedels van Homo sapiens en neanderthaler vertonen veel overeenkomst, maar bij een multivariate analyse blijken die van de moderne mens een apart cluster te vormen, gescheiden van andere homininen. Om dezelfde reden worden de diverse Homo erectus-fossielen, die verschillende namen hebben (erectus, ergaster, georgicus, antecessor), tegenwoordig vaak als één soort beschouwd.

Het fenetisch soortbegrip staat tegenover het biologisch soortbegrip. Het biologisch soortbegrip benadrukt de onderlinge kruisbaarheid van individuen als doorslaggevend criterium in de soortopvatting. Maar bij veel dieren, bijvoorbeeld insecten, is de onderlinge kruisbaarheid niet een, twee, drie vast te stellen, terwijl men ze toch als soort wil beschrijven.

Tegenwoordig wordt het fenetisch soortbegrip meestal gecombineerd met DNA-onderzoek door van elke fenetisch onderscheiden soort ook een DNA-barcode vast te leggen.