Encyclopedie van de evolutiebiologie

Prof. Nico M. van Straalen (2019)

Gepubliceerd op 19-06-2020

Corticale rotatie

betekenis & definitie

Draaiing van de buitenste laag van het ei ten opzichte van het cytoplasma, direct na de bevruchting, bij het ei van de klauwpad

De corticale rotatie bij het ei van de klauwpad Xenopus is een opvallend verschijnsel dat plaatsvindt direct na de bevruchting voorafgaand aan de eerste klieving. De animale-vegetatieve as is al door de moeder vastgelegd met behulp van mRNAs die een gelokaliseerde verdeling kennen. Daarnaast is de plaats waar de spermacel het ei binnendringt een belangrijk oriëntatiepunt. Direct na de bevruchting treedt een draaiing op van de buitenste massa van het ei, d.w.z. een laag van actinefilamenten en daarmee geassocieerd materiaal van 5 µm dik, direct onder de celmembraan. De draaiing is over ongeveer 30 graden, in de richting van het punt waar de spermacel het ei binnendrong. Het cytoplasma van de eicel blijft op zijn plaats.

Met de corticale rotatie wordt de middellijn van het ei vastgelegd. Als gevolg van de rotatie wordt het zogenaamde Nieuwkoopcentrum actief tegenover het punt waar de spermacel binnendrong. Dit centrum gaat signalen uitzenden die de dorsale zijde van het ei definiëren.

Nadat de twee assen, animaal-vegetatief en dorso-ventraal, vastliggen kunnen de klievingen beginnen. De eerste klieving is parallel aan de animale-vegetatieve as, door het Nieuwkoopcentrum, en verdeelt het ei in een linker en een rechter kant. Het embryo wordt daarmee bilateraal symmetrisch. De tweede klieving is loodrecht op de eerste, ook parallel aan de animale-vegetatieve as en verdeelt het ei in een dorsale en ventrale helft.

De corticale rotatie als onderdeel van het vastleggen van de embryonale assen lijkt typisch te zijn voor de klauwpad en enkele vissen; het komt bij zoogdieren niet voor.