Op basis van het beschikbare wetenschappelijke bewijs kunnen deskundigen zorgen over genotoxiciteit (beschadiging van DNA) voor deze rookaroma’s niet uitsluiten.
Roken of het inademen van houtrook van bijvoorbeeld houtkachels is heel ongezond omdat er giftige chemische verbindingen (PAK’s ) in zitten. Des te opvallender is het dat er steeds meer producten in de supermarkt liggen die met rookaroma zijn bereid. De Europese Commissie wil rookaroma zo snel mogelijk gaan verbieden in verband met voedselveiligheidsrisico’s.
Wat zijn PAK’s?
De rook van houtzaagselvuur dat gebruikt wordt om rookaroma’s te maken, bevat PAK’s (Polycyclische aromatische koolwaterstoffen). Dit is een groep organische stoffen die ontstaat door onvolledige verbranding. Ze worden gevormd bij bijvoorbeeld het aanbranden van eten (barbecuen), het stoken van houtkachels en open haarden en ze zitten in sigarettenrook. PAK’s komen voornamelijk in het lichaam door voeding en inademing. Een kleine hoeveelheid ervan wordt opgenomen via de huid.
Omdat de meeste PAK’s kankerverwekkend zijn, heeft de EU geen toelaatbare dagelijkse inname voor PAK’s vastgesteld. Er is wel bepaald hoeveel PAK’s maximaal in voedingsmiddelen mogen voorkomen om ervoor te zorgen dat de inname van PAK’s zo laag mogelijk blijft.
De meest geschikte indicator om PAK’s in levensmiddelen op te sporen is een systeem met vier specifieke stoffen, PAH4 (= benzo(a)pyreen = BaP, benzo(a)antraceen en benzo(b)fluorantheen, chryseen). Het maximum toegestane gehalte is afhankelijk van het levensmiddel en de doelgroep (de norm is lager in babyvoeding) en varieert tussen tussen 1,0 en 10 ppb (= microgram per kilo) voor het totaal aan PAH4, waarbij BaP, de meest toxische PAK, maximaal 2 ppb mag bedragen.
Hoe weet je of een product gerookt is?
Het toevoegen van rookaroma aan vlees, vis of kaas is wat anders dan het ambachtelijke roken van vlees, vis of kaas. Als aan een product rookaroma is toegevoegd, dan staat er in de ingrediëntenlijst ‘rookaroma’ aangegeven. Als een product is gerookt, dan staat in de ingrediëntenlijst alleen ‘rook’ vermeld.
Soms wordt ‘gerookt’ vermeld op de verpakking, maar staat het niet bij de ingrediënten, dan is er gerookte suikersiroop gebruikt, een suikercoating.
Overigens is zo’n coating ook schadelijk, omdat tijdens het productieproces suiker wordt afgebroken tot eenvoudigere suikers, die vervolgens fragmenteren in onder andere schadelijke aldehyden.
De informatie met betrekking tot hoe een product ‘gerookt’ is, is voor de consument lang niet altijd even duidelijk.
Hoe wordt rookaroma gemaakt?
Rookaroma’s worden geproduceerd door een houtverbrandingsproces dat pyrolyse wordt genoemd. De rooksmaak wordt bepaald door de herkomst van het houtzaagsel dat wordt gebruikt. In Europa wordt veel gebruik gemaakt van de beuk en de eik om een rooksmaak te verkrijgen. De rook die bij het verbranden van hout vrijkomt, wordt omgezet in een vloeistof, vrijwel altijd in de vorm van een oplossing in water, de zogenoemde ‘liquid smoke’. Die wordt zo bewerkt dat de meeste chemische stoffen eruit gehaald worden.
Volgens de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid zitten er echter ook ná dit proces nog altijd genotoxische stoffen in rookaroma. Die kunnen het risico op het ontwikkelen van aandoeningen zoals kanker en erfelijke ziekten vergroten. Voor dit type toxiciteit kan geen veilig niveau worden vastgesteld.
Rookaroma of natuurlijke rook
Rookaroma’s dienen als alternatief voor traditioneel roken, wat al heel lang wordt gebruikt om bijvoorbeeld vis en vlees te conserveren. Als vis boven een vuurtje wordt gerookt, is er sprake van natuurlijke rook, maar bij dit proces komt ook teer vrij, dus echt gezond is het niet.
Rookaroma’s hebben niet diezelfde conserverende functie, maar worden gebruikt als smaakstof in onder andere soepen, sauzen, drankjes, chips en noten. De vlees- en visverwerkende industrie koopt rookaroma’s in en gebruikt deze om bijvoorbeeld vlees en vis mee te benevelen of in onder te dompelend. In poedervorm of opgelost in olie kan rookaroma direct aan een product worden toegevoegd.
Is rookaroma gezonder dan ambachtelijk gerookt?
Of traditioneel gerookte producten gezonder zijn dan producten waaraan rookaroma is toegevoegd, is niet duidelijk. Hier is simpelweg nog geen onderzoek naar gedaan. De Europese Commissie vindt de resultaten van het onderzoek naar rookaroma echter zo schokkend dat ze stelt dat rookaroma verboden moet worden.
Ambachtelijk roken mag voorlopig nog wel wat de Europese Commissie betreft, al moet er dan heel duidelijk op de verpakking komen te staan dat het gaat om een gerookt product.
Rookaroma’s zijn complexe mengsels
Rookaroma’s worden in de EU afzonderlijk van andere aroma’s gereguleerd, omdat ze uit complexe mengsels van stoffen bestaan, die aanleiding geven tot verschillende veiligheidsproblemen. De reden dat rookaroma’s vroeger niet als schadelijk werden beoordeeld is dat men toen een andere methode gebruikte om het product te beoordelen.
Inmiddels is er een nieuwe richtlijn die stelt dat als wordt bevestigd dat een enkel bestanddeel van een complex mengsel (zoals rookaroma’s) genotoxisch is, het hele mengsel als genotoxisch moet worden beschouwd.
Vapen
Evenals bij het op natuurlijke wijze vis of vlees roken en bij het roken van sigaretten, vindt er bij vapen onvolledige verbranding plaats. Een vape of e-sigaret is een klein apparaatje wat zorgt voor verhitting van een vloeistof (e-liquid). De vloeistof, die in een vloeistofreservoir zit, bevat meestal nicotine, propyleenglycol, plantaardige glycerine en smaakstoffen.
Als je een trekje neemt van een e-sigaret of vape, komt er een smaak vrij maar ook rook. Uit de rook en de vloeistof van vapes komen giftige en kankerverwekkende stoffen vrij die gezondheidsrisico’s met zich meedragen op zowel de korte als lange termijn.
Eén daarvan is nicotine. Uit veel vapes komt meer giftige en verslavende nicotine vrij dan uit een heel pakje reguliere sigaretten. Nicotine verstoort de ontwikkeling van de hersenen en dat is een onherstelbaar proces. Nicotine vergroot de kans op verschillende psychische problemen.
Het risico dat vapende jongeren sigaretten gaan roken is drie keer zo hoog.
Oplosmiddelen
De voornaamste componenten van e-liquids zijn oplosmiddelen, ook wel bevochtigingsmiddelen of stabilisatoren genoemd. De twee meest gebruikte oplosmiddelen in e-liquids zijn propyleenglycol en plantaardige glycerine, synoniem met glycerol of glycerin die 80% – 95% van het volume van e-liquids uitmaken. De verhouding tussen propyleenglycol en glycerol beïnvloedt veel aspecten van de vape-ervaring, zoals de nicotineopbrengst, de consumptie van de liquids en het genereren van toxische thermische ontbinding.
Metaalverontreiniging
Verschillende componenten van vapes zijn bronnen van metaalverontreiniging in e-liquids. Voorbeelden hiervan zijn het nicotine-extract, maar ook componenten van de vape zelf, waaronder lonten en omhulsels, soldeerverbindingen, koperen klemmen en filters.
De metaalconcentraties in e-vloeistoffen uit vapes worden in verband gebracht met specifieke damppraktijken, zoals verhoogde spanningen, weerstand en temperatuur, die kunnen bijdragen aan de degradatie van verwarmingsspiralen en andere metalen elementen, waardoor onder andere formaldehyde kan ontstaan.
In verschillende onderzoeken werden nikkel, mangaan, zink, koper en ijzer gevonden, maar E-liquids kunnen ook arseen en andere metalen bevatten, die worden ingeademd en geabsorbeerd.
De meeste metaalniveaus in monsters van mensen die vapen waren vergelijkbaar met of zelfs hoger dan bij conventionele sigarettengebruikers.
Chemische smaakstoffen
E-liquids zijn er in veel verschillende smaken. De meest voorkomende smaakstoffen zijn ethylmaltol, ethylvanilline, vanilline, menthol en kaneelaldehyde (één van de gevaarlijkste smaakstoffen). In een onderzoek werden tussen de 1 en 47 verschillende smaakstoffen gedetecteerd in één enkele e-vloeistof.
In e-liquids zit geen suiker, want glycerine is van zichzelf al een zoetsmakende stof. Daarnaast wordt gebruik gemaakt van kunstmatige zoetstoffen zoals sucralose of stevia. Deze kunnen bij overmatig gebruik diarree en winderigheid veroorzaken.
Vapes werken doorgaans bij temperaturen rond de 200 °C. Suiker ontleedt bij verhitting tot deze temperatuur (karamelisatie), wat kan leiden tot de vorming van schadelijke chemicaliën zoals aldehyden. Om schadelijke effecten te voorkomen bevat vape-vloeistof geen suiker.
Gezondheidsrisico’s
De FDA (Amerikaanse Food and Drug Administration) classificeert het in e-vloeistof gebruikte oplosmiddel propyleenglycol, als “algemeen erkend als veilig” voor inname, maar niet in aerosolvorm (kleine in de lucht zwevende vloeistofdeeltjes), omdat uit het beschikbare bewijsmateriaal blijkt dat dat een aanzienlijk gevaar bij inademing oplevert.
Bij verhitting bij hoge temperaturen met behulp van vapes kunnen smaakstoffen in aerosolvorm namelijk ultrafijne deeltjes vormen die diep in de longen doordringen. Vapen kan daarom voor flinke problemen met de longen en luchtweg zorgen.
Voor mensen met diabetes kan vapen ook nog eens leiden tot verhoogde insulineresistentie.
RIVM adviseert ‘saaie’ vapes
Het RIVM adviseert inmiddels (april 2024) dat vapes er niet langer ‘mooi’ uit mogen zien, omdat dat het aanlokkelijker voor jongeren maakt om een vape aan te schaffen. Die zijn inmiddels in talloze flitsende kleuren en vormen te krijgen en soms zelfs voorzien van een lichtje of bluetooth. Daarmee is een vape voor jongeren vaak een accessoire, een mode-item geworden.
Een saai standaardontwerp, waarvoor een minimumprijs zou moeten gaan gelden, kan ertoe leiden dat de aantrekkelijkheid en het gebruik van vapes, door het verbod op smaakjes al minder aanlokkelijk, verder verminderen.
Slecht voor het milieu
Vapes zijn ook erg slecht voor het milieu. De e-sigaretten worden vaak weggegooid na gebruik, terwijl de batterijen lithium bevatten en gerecycled dienen te worden en er is veel olie en water nodig om ze te produceren. Vanaf 1 januari 2025 is het in België verboden om deze vapes te verkopen. Ook Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en Australië gaan wegwerpvapes verbieden.
