Nederlands essayist (1929-2010; P.C.Hooftprijs 1975). Dankzij zijn enorme eruditie kan Kousbroek, die soms onder het pseudoniem ‘Leopold de Buch’ publiceerde, over de meest uiteenlopende onderwerpen schrijven: literatuur, techniek, schilderkunst, architectuur, geschiedenis, filosofie, politiek.
Hij is ook een van de weinige literatoren die zeer goed op de hoogte is van de moderne bètawetenschappen (hij heeft wiskunde gestudeerd). Een groot deel van zijn essays bundelde hij in de zeven delen Anathema’s (‘banvloeken’; 1969–‘92). De eerste bundel bevat essays over bijvoorbeeld cartoons, kunstvervalsingen, Swift, parodieën, tv-quizzen, antisemitisme, Picasso en diverse Franse schrijvers. In de derde staan essays over sport, binnenhuisarchitectuur, Gerard Reve, auto-ontwerpen, de Japanse concentratiekampen, antieke pistolen en de ontwikkeling van de duikboot.
Men heeft Kousbroek een ‘intellectualist’ genoemd, omdat hij zich fel verzet tegen alle vormen van religie, irrationalisme, mystiek en ‘oosterse wijsheid’, en vindt dat alleen de ratio (‘de schakellogica van het brein’) en de natuurwetenschappen een uitweg bieden voor de problemen waarmee de mens kampt. ‘Iedereen denkt, maar Kousbroek denkt echt,’ schreef Carel Peeters. (Maar Willem Frederik Hermans noemde hem ‘Rudy Kletskousbroek’.)
‘Wissenschaftler aller Länder vereinigt euch!’ was de titel van een reeks tijdschriftessays die later opgenomen werd in een boek over de Franse Meirevolutie van 1968: Revolutie in een industriestaat (1969; samen met Bon Groen). De bundels Het avondrood der magiërs (1970) en Einsteins poppenhuis (1990) bestaan geheel uit aanvallen op allerlei vormen van ‘modern bijgeloof’ zoals: drugs ‘verruimen’ het bewustzijn, parapsychologie is een wetenschap, natuurwetenschappen zijn ‘gevaarlijk’. In Hoger honing (1997; de titel verwijst naar Nijhoffs “Het lied der dwaze bijen”) bracht hij kritische stukken over godsdienst bijeen.
