Vertrouweling van koningin Wilhelmina, eerst als commissaris van politie te Den Haag, later als persoonlijk veiligheidsadviseur; geboren op 11 februari 1883 in Den Helder, overleden op 3 juni 1966 in Rotterdam. De ambitieuze Van ’t Sant was vanaf 1920 hoofdcommissaris in Den Haag.
In eerdere functies als hoofd van de rivierpolitie in Rotterdam en als hoofdcommissaris in Utrecht had Van ’t Sant veel ervaring opgedaan met allerlei vormen van semi-militair inlichtingenwerk. Uit zijn Rotterdamse tijd gedurende de Eerste Wereldoorlog dateerden bijvoorbeeld warme betrekkingen met de Britse militaire inlichtingendienst en daarnaast was hij ook goed bekend met de Nederlandse schemerwereld van veiligheidsdiensten en spionnen. Omdat hij deze deskundigheid combineerde met op de hogere kringen toegesneden goede manieren leek hij de ideale keuze toen koningin Wilhelmina in 1922 op zoek was naar iemand die de financiële en relationele affaires van prins Hendrik op discrete wijze zou kunnen regelen. Van ’t Sant bleek inderdaad in staat om de prins en daarmee de koningin zelf tegen openlijke schandalen te beschermen. Menige financiële claim werd door hem achter de schermen afgewikkeld. Al snel werd hij daarom iemand in wie de koningin een vrijwel onbegrensd vertrouwen stelde.
Vlak na de dood van prins Hendrik in 1934 raakte hij echter verwikkeld in de ‘affaire-Van ’t Sant’. In die kwestie werd Van ’t Sant ervan beschuldigd dat hij zijn talent voor discrete regelingen met lastige dames zou hebben misbruikt om er zelf financieel beter van te worden. Ditmaal leek niet direct het Koninklijk Huis in het geding, maar een andere adellijke familie. Er was wel reden om aan Van ’t Sant te twijfelen, want de lastige dame aan wie hij naar eigen zeggen keurig de nodige geldbedragen ter hand had gesteld, een zekere Elisabeth le Roi, bleef onvindbaar. Bewijzen dat de commissaris zich aan oplichting schuldig had gemaakt werden echter niet gevonden. Desalniettemin was zijn carrière bij de politie hiermee ten einde. Koningin Wilhelmina bleef achter hem staan en benoemde hem tot haar persoonlijk secretaris en adviseur voor veiligheidszaken.Hoeveel vertrouwen zij in hem stelde werd zichtbaar gedurende de Tweede Wereldoorlog. Van ’t Sant behoorde tot de kleine groep uitverkorenen die al meteen op 13 mei 1940 met de koningin meereisden naar Engeland. In Londen hernieuwde hij zijn contacten met Britse spionage-experts en in juli 1940 benoemde koningin Wilhelmina hem met hun instemming tot hoofd van de nieuwe Nederlandse Centrale Inlichtingen Dienst. Tegelijk bleef hij haar persoonlijk adviseur. Er volgde een tweede affaire-Van ’t Sant. Velen hadden problemen met de ongecontroleerde invloed die Wilhelmina’s vertrouweling kon uitoefenen door de combinatie van openbare en private functies.
Sommigen beschuldigden hem bovendien van verraad. Hij zou er de schuld van zijn dat in het bezette Nederland gedropte geheime agenten een tijdlang meteen na aankomst door de Duitsers werden opgepakt. Die beschuldiging leek volkomen uit de lucht gegrepen, maar ook nu weer kon Van ’t Sant niet worden gehandhaafd. In augustus 1941 trad hij terug als hoofd van de Centrale Inlichtingen Dienst. Het wantrouwen bleef echter zo groot dat de koningin zich in mei 1944 zelfs genoodzaakt zag hem te ontslaan als haar privésecretaris. Van ’t Sant raakte door dit alles dermate verbitterd dat hij pas in 1961 terugkeerde naar Nederland. Wel bleef zijn persoonlijk contact met koningin Wilhelmina tot aan haar dood toe in stand.
Alle geheimzinnigheid in de carrière van Van ’t Sant heeft ervoor gezorgd dat hij als enige uit de entourage van koningin Wilhelmina ook na de Tweede Wereldoorlog velen bleef fascineren. De historicus L. de Jong nam het in 1979 voor hem op en stelde dat de Haagse commissaris in 1934 de sporen van ‘Elisabeth le Roi’ had uitgewist omdat zij in werkelijkheid een minnares van prins Hendrik was geweest. Dat de persoon Van ’t Sant tot de verbeelding blijft spreken, bleek in de toneelvoorstellingen Wilhelmina zonder franje van Josée Ruiter (1995) en Wilhelmina, Je maintiendrai van Ton Vorstenbosch (1998; in 2001 als televisieserie op het scherm gebracht). Daarin zijn de historische verhoudingen volkomen omgekeerd geraakt: prins Hendrik is achter de schermen verdwenen en het is Van ’t Sant die naast koningin Wilhelmina in de schijnwerpers staat.
Zie ook Lier, Pim.
