Charitatieve broederschap, waarvan de geschiedenis teruggaat tot begin 14e eeuw. De vereniging telt Máximaal 36 leden, waarvan de helft katholiek en de helft protestant, en is uitsluitend toegankelijk voor mannen.
Een uitzondering wordt echter gemaakt voor de vrouwelijke leden van de koninklijke familie. Zo zijn of waren naast prins Bernhard en prins Willem-Alexander koningin Beatrix, prinses Irene en koningin Juliana lid van de broederschap. De leden van de koninklijke familie hebben binnen de broederschap de eretitel Zwanenbroeder. De Illustre Lieve Vrouwebroederschap is gevestigd in het Zwanenbroedershuis in ’s-Hertogenbosch. De broederschap werd in 1318 opgericht voor wetenschappers en geestelijken. Naast deze ‘gezworen’ leden konden ook anderen ‘buitenlid’ worden. In de 15e eeuw telde de vereniging op sommige momenten meer dan 15.000 leden.Dit was ook te verklaren door het feit dat de broeders van de kerkelijke autoriteiten toestemming hadden gekregen om in aflaten te handelen en door de belangrijke internationale positie van de stad op dat moment. Naast Mariaverering vormden steun aan de armen en de opluistering van de Broederschapkapel in de St. Jan (de huidige Sacramentskapel) belangrijke bezigheden van de broederschap. De opluistering van de kapel kreeg ook uitdrukking in het contracteren van priesters, componisten en koren. Tot de leden van de katholieke broederschap behoorden onder meer prins Willem I van Oranje, die in het jaar van de Beeldenstorm (1566) lid werd. Oranje kon niet lang van zijn lidmaatschap genieten; hij werd door de andere leden in de ban gedaan nadat hij overging tot het protestantisme.
De Reformatie, de zelfverrijking van de leden en de beslissing van Den Bosch om in de Tachtigjarige Oorlog de kant van de Spanjaarden te kiezen, brachten de toen nog puur rooms-katholieke broederschap vanaf 1629 in moeilijk vaarwater, toen Frederik Hendrik Den Bosch op de Spanjaarden veroverde. In 1642 kreeg de broederschap desalniettemin toestemming om te blijven voortbestaan, onder voorwaarde dat Mariaverering niet meer tot de doelstellingen behoorde, de broederschap Máximaal 36 leden telde en een oecumenisch karakter kreeg. Daarmee volgde men een advies van de Franse filosoof René Descartes, die stelde dat de broederschap een verzoenend karakter kon hebben voor beide geloofsgroepen. Sindsdien geldt de regel dat de helft van de gezworen leden katholiek en de helft protestant is. Vandaag de dag richt de liefdadigheid van de broederschap zich met name op de allerarmsten en op dak- en thuislozen.
De titel Zwanenbroeder stamt uit de traditie die tot aan de 17e eeuw bestond, dat op hoogtijdagen leden van de broederschap met elkaar zwaan aten. Zwanen waren in die tijd lastig te verkrijgen en het eten ervan was vaak voorbehouden aan de adel en hoge geestelijkheid. Broeders die een zwaan konden voorschotelen aan hun medeleden, werden dan ook Zwanenbroeder genoemd. Tegenwoordig is de titel voorbehouden aan de leden van de koninklijke familie die lid zijn. Het eerste lid van het Huis Oranje-Nassau dat sinds prins Willem I weer toetrad, was in 1818 de Prins van Oranje, de latere koning Willem II. Ook koningin Wilhelmina en prins Hendrik waren lid.
Prins Bernhard heeft eenmaal als moderne Zwanenbroeder een zwaan meegenomen naar een bijeenkomst in het Zwanenbroedershuis. Deze zwaan is ook opgegeten.
Zie ook > Bruderschaft Sankt Christoph > vrijmetselarij.
