Omdat de koning(in) aan de top van de maatschappelijke piramide staat, krijgt hij/zij vanzelfsprekend van veel kanten geschenken bij geboorten, verjaardagen, huwelijken en jubilea. De ‘onderdanen’ drukken door het geven van cadeaus hun verbondenheid uit met de koning(in), of hun dankbaarheid voor bijvoorbeeld koninklijke bescherming voor hun vereniging, bedrijf of organisatie, of ze proberen de aandacht van de koning(in) door het geven van een cadeau juist op hun organisatie te vestigen.
Daarnaast geven leden van de koninklijke familie elkaar ook geschenken bij voorkomende gelegenheden. Vele daarvan hebben na verloop van tijd een plek gekregen in de koninklijke verzamelingen. Een voorbeeld daarvan is de Crème Calèche, het rijtuig dat koningin Wilhelmina kreeg van koningin Emma, ter gelegenheid van haar inhuldiging. Koningin Wilhelmina en koningin-moeder Emma hielden hun intocht in Amsterdam aan de vooravond van de inhuldiging in dit rijtuig.Omdat geschenken van iedereen kunnen komen, van armlastige particulieren tot vermogende organisaties, verschillen ze enorm in omvang en waarde. In principe worden cadeaus voor leden van het Koninklijk Huis bewaard in het Koninklijk Huisarchief of krijgen ze een plek in een van de paleizen of woningen. Wanneer ter gelegenheid van bijvoorbeeld een geboorte echter veel wiegen en babyuitzetten en dergelijke geschonken zijn, kan besloten worden een deel door te geven aan jonge moeders in armoedige omstandigheden. Bij de geboorte van prinses Juliana schonk koningin Wilhelmina geldbedragen aan instellingen voor moederzorg. Behoeftige kraamvrouwen die op dezelfde dag als de koningin moeder werden, kregen een luiermand en babyuitzet. Verder richtte de koningin het Wilhelmina Fonds voor behoeftige Nederlandse kraamvrouwen op.
Het is eveneens gebruikelijk de koning(in) of de troonopvolger bij bijzondere gelegenheden als inhuldiging, regeringsjubilea en huwelijken een nationaal geschenk te geven. De eerste keer dat van een nationaal geschenk sprake was, was in 1815. De Prins van Oranje, de latere koning Willem II, kreeg paleis Soestdijk als nationaal geschenk, als dank voor zijn dappere optreden in de slag bij Waterloo. Een aparte categorie vormen de geschenken van de overzeese gebiedsdelen, zoals van de Indische bevolking en inlandse vorsten. Indische vorsten wilden hun verbondenheid met de verre vorst(in) in Nederland tot uitdrukking brengen met kostbare sieraden. Het meest bijzondere Indische geschenk was de zogenaamde Indische Zaal voor paleis Noordeinde, aangeboden bij het huwelijk van koningin Wilhelmina en prins Hendrik.
In de zaal zijn in vitrines Indische geschenken uitgestald die bij andere gelegenheden aan leden van het Koninklijk Huis zijn gegeven. De inwoners van Suriname gaven in 1901 een zilveren tafelstuk.
Een omslag in het geven van kostbare geschenken aan de vorst(in) kwam bij de inhuldiging van koningin Wilhelmina in 1898. De jonge koningin had te kennen gegeven dat ze geen cadeaus wilde aanvaarden. Dit gold ook voor de Gouden Koets, het geschenk van de bevolking van Amsterdam, dat zij pas bij haar huwelijk in 1901 in gebruik nam. Om een nationaal geschenk juist aan te wenden om iets voor de samenleving te doen, was een initiatief van koningin Emma. Het geldbedrag van 300.000 gulden dat zij kreeg aangeboden in 1898 na het voltooien van haar taak als regentes, bestemde zij voor de tuberculosebestrijding. Het landgoed Oranje-Nassau’s Oord bij Renkum, dat koning Willem III haar ter beschikking gesteld had, liet zij inrichten als sanatorium voor tbc-patiënten.
In 1904, toen zij haar vijfentwintigjarig verblijf in Nederland vierde, bestemde Emma het geld voor haar nationale geschenk bij deze gelegenheid voor het Koningin Emmafonds. Dat fonds stelde armen in staat om in een sanatorium verpleegd te worden.
Acties als deze pasten heel goed in de strategie van koningin Emma om het aanzien van het Huis Oranje-Nassau te verhogen, nadat het onder koning Willem III gedaald was. Het paste daarnaast in de opvatting dat het koningschap de samenleving hoort te dienen. Voor de geboorte van prinses Juliana liet koningin Wilhelmina potentiële gulle gevers weten het op prijs te stellen wanneer een gedeelte van het geld dat ingezameld werd voor geboortegeschenken, bestemd zou worden voor liefdadige instellingen.
Recentere voorbeelden van dergelijke geschenken zijn het Prins Claus Fonds, ter stimulering van de cultuur in ontwikkelingslanden, dat ingesteld werd door de Nederlandse regering bij Claus’ zeventigste verjaardag, en het Oranje Fonds, voor integratieprojecten, dat prins Willem-Alexander en prinses Máxima kregen ter gelegenheid van hun huwelijk.
Hoewel de tendens was om grote geschenken aan te wenden ten behoeve van het algemeen nut, werden toch de nodige kleinere cadeaus aangeboden bij diverse feestelijke gelegenheden in de koninklijke familie. Over het algemeen verliep het proces volgens dezelfde lijnen. Bij gelegenheden als een geboorte of huwelijk was er meestal weinig tijd voor de organisatie. Snel werden comités opgericht om de realisatie van het geschenk op zich te nemen. Meestal hadden lokale, regionale of landelijke prominenten zitting in het comité, om het aanzien en betrouwbaarheid te verlenen. Het hof werd veelal toestemming gevraagd het geschenk aan te mogen bieden.
Soms werden verschillende ideeën voorgelegd, waaruit dan door de jarige, bruid, jubilaris, of aanstaande moeder een keus gemaakt kon worden. Was de keus gemaakt, Belangrijkste nationale geschenken Koningin Wilhelmina
1901 ter gelegenheid van huwelijk met prins Hendrik:
Nederland: diadeem, twee armbanden en een halssieraad Nederlands-Indië: Indische Zaal voor paleis Noordeinde Suriname: Zilveren tafelstuk met gouden schip en een stuk goudhoudend kwarts Koningin Juliana
1937 ter gelegenheid van huwelijk met prins Bernhard:
Nederland: jacht Piet Hein; opknappen van paleis Soestdijk Nederlands-Indië: een met een zeer groot aantal briljanten bezette gouden armband, die zij droeg op haar trouwdag
1949 ter gelegenheid van 12 1/2 jaar huwelijk: beplanting tuinen Huis ten Bosch 1959 ter gelegenheid van 50e verjaardag: Koningin Julianafonds + tapijt voor de werkkamer van de koningin
1962 ter gelegenheid van 25 jaar huwelijk: Zilveren Jeugdcentra en borstbeeld van de vier prinsessen
1973 ter gelegenheid van zilveren regeringsjubileum: Organisatie Kind in nood, en binnenzwembad in paleis Soestdijk
1979 ter gelegenheid van 70e verjaardag: Internationaal Jaar van het Kind en portretten van de vier dochters van de koningin 1984 ter gelegenheid van 75e verjaardag: boekje Wie helpt wie?
Koningin Beatrix
1956 ter gelegenheid van 18e verjaardag: zeiljacht Groene Draeck 1966 ter gelegenheid van huwelijk met prins Claus:
Nederland: eetservies voor 48 personen, tafelzilver voor 48 personen en een drinkservies voor 72 personen + bedrag voor de revalidatie van gehandicapte kinderen in Suriname en de Nederlandse Antillen Suriname: een gouden drinkbeker voor de bruidegom en een gouden sigarettenbeker voor de bruid + een cheque Nederlandse Antillen: zes zilveren schalen met inscripties en de wapens van de Nederlandse Antillen + een cheque
1991 ter gelegenheid van 25 jaar huwelijk: geen nationaal geschenk, maar wel het verzoek om bomen te planten en parken en perken te verfraaien.
Prins Willem-Alexander
2002 ter gelegenheid van huwelijk met prinses Máxima: Het Oranje Fonds + tuinbeeld van André Volten
dan zorgde het comité ervoor het benodigde geld bijeen te krijgen, bijvoorbeeld door middel van oproepen in de pers. Daarna kon met de uitvoering van het geschenk begonnen worden. Soms werd het geschenk van tevoren openbaar tentoongesteld, zoals in het geval van de Gouden Koets. Sommige geschenken konden persoonlijk overhandigd worden, maar veelal was het aanbod zo groot, dat niet iedere gave persoonlijk door een lid van de Koninklijke Familie ontvangen kon worden.
