Wie in Maastricht Borgharen zegt, zegt in één adem ’Haardergaank’. Want sinds mensenheugenis gaan de pelgrims naar de kerk van Borgharen waar Sint Cornelis wordt vereerd.
Deze paus en martelaar uit de 3de eeuw wordt al vanaf de Middeleeuwen aangeroepen als de beschermer tegen vallende ziekten en stuipen, tegen ziekten van de geest én van onze tijd: nervositeit en onrust, opgejaagdheid en overspannenheid. Het is misschien vanwege deze actualiteit dat de devotie tot Sint Cornelis niet taant, integendeel. Na een korte ’inzinking’ bloeit zij weer op en het aantal pelgrims uit Maastricht, omliggende plaatsen en vooral de naburige grensstreken neemt gestadig toe.Jaarlijks hoogtepunt van deze verering vormt het twee weken durende octaaf rond de 16de september, de feestdag van de heilige Cornelis. Waarop, kort voor het uitkomen van dit boek, de parochie van Borgharen - altijd toegewijd geweest aan Sint Martinus - door mgr. dr. J. M. Gijsen werd omgedoopt in de parochie van Sint Cornelis. Van wie, tijdens het octaaf anno 1979, het met tiara en mantel uitgedoste houten beeld van Sint Cornelis opnieuw het middenpunt was.
Een schitterend stukje volkskunst dat evenals een aangekleed Mariabeeld van hout stamt uit Borgharens vroegere kerk: een gotisch gebouw met een barok interieur. Dat echter niet Borgharens eerste kerk moet zijn geweest. Want op het einde van de 16de eeuw was er reeds een eenvoudig kerkje van mergelsteen, opgetrokken op oudere grondvesten getuige de Romeinse afbraakmaterialen die ze bevatten. Omdat het gotische kerkje te klein werd en restauratie te kostbaar, werd besloten een nieuwe kerk op te richten. Op 4 januari 1887 tekende pastoor Cleophas daartoe een contract met architect Joh. Kayzer, leerling van dé Cuypers en de ontwerper ook van de kerken van Sint Pieter op de Berg en Oud-Caberg.
Op 15 Brtappeltaart maart al werd aangevangen met het slopen van de oude kerk en op paasdag 1888 kon de nieuwe kerk voorlopig worden ingezegend en in gebruik genomen. Op 23 september 1891 kwam mgr. F. Boermans de consecratie verrichten. Pas in 1902 werd de kerk beschilderd om reeds in 1907, twintig jaar na de bouw, voor het eerst te worden gerestaureerd vanwege de slechte kwaliteit van de geglazuurde stenen. Vandaag de dag staat de Sint Martinuskerk van Borgharen er fris in de verf en welvarend bij.
De toestromende pelgrims doen kennelijk de nodige duiten in het collectezakje om de aankleding en accommodatie van de kerk gelijke tred te laten houden met de toeloop naar Sint Cornelis. Onder pastoor J. Rothkrans onderging de kerk in november 1962 een grondige herstelbeurt en kwamen er, ter weerszijden van het priesterkoor, twee zijkapellen met elk 70 zitplaatsen bij. In maart 1963 was de restauratie grotendeels voltooid. Recentelijk - van december 1976 tot augustus 1977 - zette pastoor H. Heijnen de verbeteringen voort: nieuw schilderwerk en een marmeren priesterkoor, volledige vernieuwing van de beide sacristieën en de toiletten, een nieuw dak en, zij het voorlopig, herstel van de toren. Bij deze jongste restauratie kreeg ook het kostbare doopvont uit de tweede helft van de 15de eeuw een opknappertje.
Met de robuuste toren en het werkelijk prachtig geschilderde interieur vormt Borgharens parochie- en pelgrimskerk in het veelvoudige licht der glas-in-lood-ramen een ware ’aula Dei’.
