De Zwanenbroeders waren eereleden van de ➝ Illustre Lieve Vrouwen Broederschap van Den Bosch; zij woonden de plechtigheden bij, maar waren niet gehouden tot de zware verplichtingen, gebeden en vastendagen der gezworen broeders. Het eerst in 1384 wordt er bij de Illustre L.
Vr. Broederschap van een zwanenmaaltijd gesproken; aanvankelijk sober ten huize van een der proosten, later een kostbaar maal, in 1619 zelfs met zes zwanen op den disch.
De maaltijd werd sedert 1483 gehouden in een daarvoor bestemd huis, geschonken door heer Gijsbert van der Poerten, priester en gezworen broeder, op „Maandag post Innocentium”, d.i. Maandag na Onnoozele Kinderen.
Na een H. Mis begaven de broeders zich in plechtgewaad naar dat gebouw.
De deken of vice-deken las de psalmen Miserere en De Profundis, de zangers hieven een lied aan, en intusschen vouwden de broeders de handen en baden driewerf Ave Maria; dan zegende de deken de tafel volgens een formulier, in 1491 opgesteld door den bisschop van Liberia. In 1607 zegde Frederik van IJsselstein, graaf van Buren, aan de broeders bij gezegelde akte jaarlijks twee zwanen toe; later ontstond met de gravin van Buren geschil over die levering.
Prins Willem I van Oranje, bij zijn bezoek aan Den Bosch in 1562, trad als bemiddelaar op, zoodat hij altijd onder de Zwanenbroeders geteld is, ofschoon zijn naam niet op de lijsten der leden voorkomt. Sedert den opstand tegen den Spaanschen koning in 1566 had de maaltijd echter niet meer geregeld plaats; na 1580 hooren wij er niet meer van.
Op 16 en 17 Juni 1936 brachten koningin Wilhelmina en prinses Juliana een bezoek aan Den Bosch; door de Illustre L.
Vr.
Broederschap werden toen aan de Prinses de insignes en onderscheidingsteekenen der Zwanenbroeders aangeboden met de daarbij behoorende oorkonde; hierdoor werd een oude traditie van de vorsten van het Oranjehuis bestendigd. Ook Prins Bernhard is in 1938 erin opgenomen.
Zie ook ➝ IIlustre L. Vr.
Broederschap. Lit.: J. C.
A. Hezenmans, De Illustre Lieve-Vrouwe Broederschap in Den Bosch (in „Onze Wachter” 1876, blz. 58-66); De Maasbode 17 Juni 1936; Dr.
H. H.
Knippenberg, In den gloed der Oranjezon (1936, blz. 90, 91).Knippenberg.