Omdat de zon de gewone tijdsindeeling bepaalt (dag en jaar) is de zonneschijn al sinds overoude tijden gebruikt om gedurende den dag den tijd te meten. De meest gewone vormen zijn de volgende.
1° De gnomon, een verticale staaf .waarvan men de schaduw op het horizontale vlak waarneemt. De richting van de schaduw bepaalt den waren zonnetijd; de lengte wisselt met de hoogte van de zon, dus ook met den tijd van den dag en met het jaargetijde. Bij de oude Babyloniërs en Grieken was de gnomon al bekend. De Romeinen gebruikten de Egyptische obelisk, die keizer Augustus op het Marsveld liet oprichten, als gnomon. De Arabieren maakten in de M.E. nauwkeurige berekeningen van den loop van de schaduw in de verschillende jaargetijden. Sinds de 17e eeuw waren draagbare z. in den handel, voorzien van een compas voor het oriënteeren.
2° Sinds de 16e eeuw was ook een ringzonnewijzer in heel Europa in gebruik, bij boeren in de Alpen tot het eind van de vorige eeuw. Hierbij valt het licht door een opening in een ring op den binnenkant daarvan. Uitvoering en afmetingen van dezen zonnering waren zeer verschillend. Een eenigszins ander type bevindt zich in het Universiteitsmuseum te Utrecht, waarbij de ring in den aequator staat en opgehangen is aan een ring, die zich in den meridiaan bevindt. In het midden bevindt zich een beugel, met verschuifbare openingen, die men voor de verschillende jaargetijden kan instellen. Men leest den tijd op 2 minuten nauwkeurig af.
3° Aan gebouwen zijn vaak z. bevestigd, waarbij een horizontale staaf de schaduw werpt op een verticaal vlak. De staaf is ook dikwijls evenwijdig aan de aardas geplaatst.
4° Een vorm van z. is nog een ring, die evenwijdig aan den aequator staat en een staaf door het middelpunt van den ring, die naar de hemelpolen wijst. Deze wordt wel in tuinen en parken opgesteld.
De tijd, dien een z. geeft, is plaatselijke ware zonnetijd. Om hieruit den burgerlijken tijd te vinden, moet rekening gehouden worden met de tijdsvereffening en met het lengteverschil met den nulmeridiaan.
Er zijn ook z., waarbij op een daartoe geschikte schaal direct de middelbare tijd kan worden afgelezen. '
P. Bruna.