(moraal) in zijn meest gebruikelijken strikteren zin is een vergrijp tegen de rechtvaardigheid bij het contract van verbruikleen. Het bestaat daarin, dat men van den nood, de onwetendheid of de onnadenkendheid van den evenmensch misbruik maakt om een rente te bedingen, die niet op een wettigen titel steunt en daarom als onrechtmatige toeëigening van andermans goed moet worden aangemerkt.
Bij het uitleenen van geld hangt het van de maatschappelijke en economische verhoudingen af, of als regel een rechtmatige titel voor een matige rente al dan niet aanwezig is; in het laatste geval staat rente-vragen gelijk met woekerwinst-eischen; in het eerste geval zal slechts een rente, die den rechtmatigen titel overschrijdt, als woeker mogen aangemerkt worden en staat woeker dus gelijk met overmatige of buitensporige rente (➝ Renteverbod).In een wijderen zin spreekt men van w. overal, waar een der contracteerende partijen den nood, de onervarenheid of de lichtzinnigheid der andere partij uitbuit om zich bij het aangaan of de tenuitvoerlegging van een contract zonder rechtmatigen titel een meerwaarde toe te eigenen, zoodat de gelijkwaardigheid van prestatie en tegenprestatie geschonden wordt. Zoo heeft men naast rentewoeker ook prijswoeker, gelijk bij monopolies in welken vorm ook gemakkelijk kan voorkomen; w. in zake kapitaal- en grondrente en in zake woninghuur; loonwoeker; woekerachtige honoraria in de vrije beroepen, etc.
De w. is in strijd met de rechtvaardigheid, omdat er de gelijkwaardigheid van prestatie en tegenprestatie door geschonden wordt, die een eisch is van natuurlijk recht in deze overeenkomsten. En in zoover men den nood van den evenmensch uitbuit om hem te schaden ligt er ook een speciaal vergrijp in tegen de liefde en het Christelijk erbarmen.
Het valt niet te ontkennen, dat de principieele contracteervrijheid, gelijk het moderne recht die veelal huldigt, gemakkelijk tot w. aanleiding geeft. De contracteervrijheid in liberalistisch-kapitalistischen zin is niet veel minder dan een vrijbrief voor den w. in al zijn vormen; de verproletariseering van de massa’s is er een der verschrikkelijkste gevolgen van geweest (cfr. de encyclieken Rerum novarum en Quadr. anno). Het geneesmiddel ligt in herstel van de leidende beginselen van sociale en commutatieve rechtvaardigheid en in ordening van het maatschappelijk leven. Ter bestrijding van sommige allerergste uitwassen van den w. in strikteren zin strekken in Ned. de Pandhuiswet 1910 en de Geldschieterswet 1932. Zie ➝ Woekerbestrijding.
L i t. : Staatslexikon der Görresges. (V 51932, s. v. Wucher). Zie verder onder ➝ Bedrog; Diefstal; Prijs; Renteverbod.
Buys.