Oorspronkelijk niet altijd, later immer: willekeurige vorm van alleen-regeering, uitgeoefend door een uit het volk of het buitenland opgekomen usurpator, tyran genaamd. Men onderscheidt wel een rechtmatig aan het bewind gekomen tyran, die onrechtvaardig regeert, en een tyran, die zoowel onrechtvaardig regeert als onrechtmatig zich in het bezit der regeeringsmacht gesteld heeft. Naar deze onderscheiding beoordeele men het verzet tegen de t. Wij kunnen dienaangaande de leer beknopt samenvatten: t. is niet geordend op het algemeen welzijn, dus een geordende verstoring der t. is geen opstand en geen zonde (St.
Thomas, Summa Theol., II II a.42 q.2 ad 3). Lijdelijk verzet is steeds geoorloofd en kan zelfs plicht worden, wanneer de t. tegen hoogere normen ingaat. Verdedigend daadwerkelijk verzet is steeds geoorloofd; aanvallend ook, indien het zonder geweld geschiedt; met geweld, d.w.z. afzetten van den tyran, alleen wanneer het algemeen welzijn het eischt en het middel niet erger is dan de kwaal. Dit laatste is bijna immer het geval, waarom de encycliek Quod Apostolici Muneris het doorgaans afwijst.
De encycliek Nos es muy (Mexico) is op dit punt minder sceptisch en geeft een opsomming in vijf punten van wat mag en niet mag. Een usurpator, die nog niet aan de macht is gekomen, mag men met gewelddadig verzet tegemoettreden (St. Thomas, Sent. II D. 44, 2. 2 ad 5); ➝ Legitimiteit.In de 16e en 17e eeuw werd, vooral door zich op een individualistisch beginsel baseerende schrijvers van Calvinistischen huize, die men wel Monarchomachen noemt, de ➝ tyrannenmoord verdedigd. In Griekenland en elders in de Oudheid treft men de t. aan als een veel voorkomenden regeeringsvorm. Men onderscheidt een vroeg en een laat tijdperk (➝ Tyrannis). De moderne dictatoriale bestuursvormen zijn ongetwijfeld zuivere typen van tyrannieke regeeringen, inzooverre de wil van den eenling daar wet is; we laten in het midden, of de dictators op wettige wijze aan de macht gekomen zijn. De „verlichte despoten” waren, formeel genomen, eveneens tyrannen.