Sedert de aldaar verhaalde gebeurtenissen is de burgeroorlog geëindigd. De voornaamste feiten uit dezen bloedigen strijd zijn de volgende: Terwijl → Franco (zie het art. over hem in dit aanv. dl.) zijn afweerplannen tegen de communistische en anarchistische gruwelen voorbereidde, werd op 12 Juli 1936 de leider der monarchisten, Calvo Sotelo, door als opstandelingen verkleede militairen van de regeeringstroepen, vermoord.
Het schijnt wel, dat dit den opstand der nationalisten heeft verhaast; in alle geval brak 18 Juli een algemeene opstand uit, die in Marokko begon. Het Z.O. en het midden des lands sloten zich spoedig aan bij Franco en generaal Emilio Mola, het hoofd der → Reqnetés.
De Basken in het Noorden en de Cataloniërs boden verbitterden tegenstand. Ook het geheele Westen met de belangrijke kuststeden, en het fel omstreden Madrid, bleven de Volksfrontregeering steunen.
Deze vestigde haar zetel te Valencia, terwijl Franco, op 30 Sept. 1936 tot leider der regeering en opperbevelhebber der rechtsche troepen uitgeroepen, de nationale regeering vestigde te Burgos. De hardnekkig en verwoed gevoerde strijd ging zeker om het behoud van godsdienst en Christelijke rechtsorde tegen een godsdienstvervolgend bolsjewisme of anarchisme; doch wederzijds werden deze motieven doorkruist-door allerlei andere bedoelingen en strevingen: politieke (republikein, monarchist, Carlist, democraat, fascist), sociaal-economische (afschaffing groot-grondbezit, sociale voorzieningen), regionalistische (Basken, Cataloniërs, die de vorming van een zelfstandig volksbestaan, zij het in federatief verband met het overige Spanje, als einddoel op het oog hadden).
Naarmate een van deze verlangens de overhand had, sloot men zich bij rechts of links aan; vandaar bijv. de samenwerking van vele vurig Katholieke Basken met de kerken verbrandende en priesters vermoordende Cataloniërs. Aanvankelijk verliep de oorlog in het algemeen gunstig voor Franco: in Aug. 1936 viel hem Badajoz in handen; 28 Sept. ontzette hij het met weergaloozen moed door enkele weinige rechtschen verdedigde Alcazar van Toledo.
In 1937 bracht hij de onderwerping van het geheele Noorden tot stand, hoewel hem 3 Juni generaal Mola door een vliegongeluk ontviel en het reeds bijna genomen Madrid ten slotte onneembaar bleek.Intusschen was onder Fransche en Engelsche leiding een niet-inmengingscommissie ingesteld, aan welke door beide partijen controleerende bevoegdheden werden toegestaan. Het doel was te voorkomen, dat door het partij-kiezen van andere mogendheden een algemeene oorlog zou ontstaan. Deze fictie heeft zulk een ramp waarschijnlijk ook wel voorkomen, maar een fictie was het: „vrijwilligers” bleven uit alle landen aan beide partijen toestroomen en de clandestiene wapenleverantie ging haar vollen gang.
Nadat in de tweede helft van 1937 eenige stilstand in de krijgsbedrijven was ingetreden, veroverde de Volksfrontregeering op het eind van dat jaar het belangrijke Teruel. Doch begin ’38 zetten de rechtsche troepen hun opmarsch naar Arragon en Catalonië voort. Zij heroverden Teruel en half April bereikten zij ten Z. van Tortosa de Middellandsche Zee. Het linksche front was hiermee in tweeën gesneden.
Scheen het alsof hiermee de republikeinsche macht zou ineenstorten, in Juli slaagde een gewaagde maar goed voorbereide aanval van de Cataloniërs over de Ebro en pas na maanden van moorddadigen strijd kon Franco hen in November terugwerpen. Doch toen naderde ook snel het einde. Op 26 Jan.1939 viel Barcelona in handen der rechtschen; op 28 Maart ook Madrid. Door zoo goed als alle mogendheden werd Franco als staatshoofd in Spanje erkend; 19 Mei 1939 werd de overwinningsparade onder groote praal en bijval te Madrid gehouden. Gorris.