(Ital. Pompei), stadje in de Ital. prov.
Napels, 13 m boven de zee, ca. 10 000 inw. P. ligt aan den Z.O. voet van den Vesuvius en heeft een beroemde bedevaartskerk (Santuario della Madonna di P.).In de directe nabijheid liggen de ruïnen van het oude P. Dit was een Oud-Rom. stad, door de Osci in de 6e eeuw v. Chr. gesticht, die opeenvolgend onder de heerschappij van Etrusci en Samnieten kwam en sterk den invloed der Grieksche cultuur onderging. Sedert de 1e eeuw v. Chr. was P. een rijke stad van villa’s met ca. 20 000 inw., waarvan er 2 000 bij de bekende uitbarsting van den Vesuvius op 24 Aug. 79 n. Chr. onder een laag van 4 m (2 m puimsteen, waarboven 2 m asch) bedolven werden. Het eerste schatgraven in P. geschiedde door de teruggekeerde inwoners, die o.a. den meesten huisraad wegbrachten; echte opgravingen begonnen eerst omstreeks 1800 en werden sedert 1860 systematisch doorgevoerd.
P., de hoofdbron van onze kennis van de Oude cultuur in Italië en vooral van het Rom. privaat-leven, is thans voor meer dan ⅗ blootgelegd; zooveel mogelijk blijven de vondsten ter plaatse of worden in het museum te Napels ondergebracht. Het stadsplan is geometrisch aangelegd, waarbij twee straten de hoofdrichting aangeven: de openbare gebouwen, waarvan enkele voor-Romeinsch zijn, de meeste echter tot het Romeinsch tijdperk behooren, liggen in twee hoofdgroepen om het Forum en bij de Porta Stabiana.
De gevonden huizen worden genoemd, hetzij naar gevonden voorwerpen (bijv. Faun-beeld), hetzij naar den naam van vermoedelijke bewoners (Tragische dichter) of naar ter plaatse gevonden zegels van den huiseigenaar. Het woonhuis is het zgn. Italische type, met zijn groepeering der plaatsen rond het atrium, of met toevoeging van een tweede complex rond het peristylium. In de zeer rijke en verscheidene muurschilderingen,die zich over een tijdsspanne van 200 jaar uitstrekken, treft men 4 stijlen aan: de evolutie ervan gaat van den zgn. incrustatiestijl (nabootsen van de marmeren muurbedekking) over een meer perspectivischen (= architectuur-) naar een ornamentalen stijl, die Egyptische motieven in mooie en zuivere vormen gebruikt; de laatste stijl toont een voorliefde voor slanke architectuur-schildering, met een speelsch gebruik van het ornament. Alleen de twee laatste perioden werken met figuren. Mozaïek wordt vaak in voorname huizen aangetroffen: naast zeldzame figurenmozaïek (bijv. de bekende Alexanderslag; zijn het vooral ornament-motieven.
Ook in menig ander opzicht, zooals waterleiding, straatbevloering (o.m. de steenen, waarop de voetgangers van de eene naar de andere stoep overstapten), graffiti enz., zijn de opgravingen te P. zeer belangrijk geweest. E. De Waele.
Lit.: Mau, P. in Leben und Kunst (1908).