1° In strafzaken is O.M. in Ned. het orgaan, belast met vervolging van staatswege van strafbare feiten bij de rechterlijke colleges en de tenuitvoerlegging van strafvonnissen. Bij de kantongerechten wordt deze functie vervuld door den ambtenaar van het O.M., bij de rechtbanken door den officier van justitie en diens substituten, bij de gerechtshoven en den Hoogen Raad door den procureur-generaal en de advocaten-generaal. Het O.M. is één en ondeelbaar en onafhankelijk van de rechterlijke macht, echter afhankelijk van de uitvoerende macht, hetgeen medebrengt een hiërarchische ordening van de verschillende rangen onderling en onder den minister van Justitie. Met uitzondering van den procureur-generaal bij den Hoogen Raad worden de ambtenaren niet voor hun leven benoemd.
Oorsp. Fransche instelling; reeds in de late M.E. komen in Fr. procuratores en advocati regis voor; ten onzent eerst ingevoerd met de Fransche Revolutie, hoewel over de positie van den advocaat-fiscaal ten tijde der Republiek verschil van meening bestaat. Kleene.In België is O.M. een korps van ambtenaren; belast met de uitoefening van den vordering tot straf. Het O.M. heeft het recht een strafvordering in te stellen, tegen de verdachten ter zitting straf te eischen en event. de middelen van verhaal te doen gelden tegen de vonnissen en arresten, welke betrekking hebben op de strafvordering.
Het O.M. wordt uitgeoefend: bh de Rechtbank van politie door den commissaris van politie; bij de correctionneele rechtbank door den procureur des konings, bijgestaan door den substituut; bij het Hof van Beroep door den procureur-generaal, bijgestaan door advocaten-generaal en substituten van den procureur-generaal; de advocaten-generaal doen den dienst der zitting; de substituten van den procureurgeneraal doen den dienst van het parket. Bij het Hof van Verbreking wordt het O.M. waargenomen door een procureur-generaal, bijgestaan door drie advocaten-generaal.
Het O.M. maakt een hiërarchisch geheel uit onder het hooger toezicht van den minister van Justitie. Alle leden van het O.M. zijn dan ook afzetbaar; zij staan onder het toezicht van den hiërarchisch onmiddellijk hooger geplaatsten ambtenaar. Nochtans, aan den procureur-generaal bij het Hof van Beroep is een bijz. toezicht opgedragen over al de ambtenaren van het O.M. van zijn rechtsgebied.
Bij elke rechtbank, uitgenomen de politierechtbanken, is er een parket, dat is het geheel van ambtenaren, die het O.M. uitoefenen bij de rechtbank. Elk dezer parketten heeft een hoofd en maakt bijgevolg een ondeelbare eenheid uit. Daaruit volgt, dat al hetgeen gedaan is door een der leden van het O.M., uitgaat van geheel het parket bij die rechtbank. Elk lid van het parket mag doen, wat de overste van het parket vermag. De leden van eenzelfde parket mogen elkander vervangen in den loop eener zaak. Collin.
2° In civiele zaken.
Bij de Ned. wet van 3 Dec. 1932 (Stbl. nr. 577) is art. 322 Rv. gewijzigd in dien zin, dat het O. M. in civiele zaken behoudens enkele in de wet genoemde gevallen niet meer verplicht, doch wel bevoegd is op elke terechtzitting tegenwoordig te zijn. Het O. M. kan optreden:
1° Als hoofdpartij. Zoo moet de officier van justitie een voorgenomen huwelijk stuiten in de gevallen bij de art. 84 t/m 91 B. W. vermeld, bijv. bij bigamie, huwelijk met personen beneden den vereischten leeftijd, enz. (art. 120 B. W.); hij kan ook ontzetting uit de ouderlijke macht vorderen (art. 374a B. W.), onder-curateele -stelling vragen (art. 490 B. W.), of een faillietverklaring vorderen (art. 1 lid 2 F. W.).
2° Als gevoegde partij (adviseur van den rechter). In deze hoedanigheid kan het 0. M. worden gehoord in de gevallen in de wet genoemd (art. 324 B. W.), bijv. in zaken, welke betreffen de openbare orde, den Staat en andere publieke lichamen of stichtingen; bij jurisdictiegeschillen en bij echtscheidingen en scheidingen van tafel en bed. Het O. M. moet worden gehoord bij beroep in cassatie en bij disciplinaire zaken. Bij de conclusiën, welke na de pleidooien worden genomen, voegt het Openbaar Ministerie zich bij een der partijen of concludeert, dat beide partijen in zeker opzicht in het gelijk kunnen worden gesteld. Bronsgeest.