(Grieksche nevenvorm: Olyxeus, Latijn: Ulysses), Oud-Grieksche sagenfiguur, koning van Ithaca, zoon van Laërtes en Anticlea, in de postHomerische sage echter zoon van Sisyphus; vader van Telemachus en echtgenoot van Penelope. O. is een der vooraanstaande helden in den Trojaanschen oorlog, waarin hij niet enkel door zijn moed en uithoudingsvermogen, maar vooral door zijn verstand en zijn welsprekendheid uitblinkt.
Na de inneming van Troia, welke aan zijn voorstellen te danken is, dwaalt hij, door Poseidon vervolgd, tien jaar lang rond op zee in onbekend gebied en belandt bij mythische figuren als de toovenaarster Circè, de nimf Calypso, den Cycloop Polyphemus, de Sirenen, Scylla en Charybdis enz. Hij daalt zelfs af naar de onderwereld.
Na een laatste oponthoud bij de Phaeakes geraakt hij ten slotte weer thuis te Ithaca (→ Odyssea). In de post-Homerische sage wordt hij hoe langer hoe ongunstiger geteekend: laf, listig, onbetrouwbaar; hij bewerkstelligt den onverdienden dood van Palamedes, het offer van Iphigenia, de verwijdering van den lijdenden Philoctetes en ontfutselt aan Aias de wapens van Achilleus.
In de oudere sage eindigt hij zijn leven op vreedzame wijze; in de jongere wordt hij gedood door Telegonus, dien hij bij Circè had verwekt. Als mythische figuur wordt O. op zeer uiteenloopende wijze verklaard. V.Pottelbergh.