Keizer van Rusland. * 18 Mei 1868 te St. Petersburg, † 16 Juli 1918 te Jekaterinenburg.
Volgde in 1894 zijn vader Alexander III op en huwde hetzelfde jaar prinses Alice van Hessen (Alexandra Feodorowna).Opgevoed door Pobjedonostsew, heeft N. in de autocratie steeds de voor Rusland door God gewilde instelling gezien. Hij had een zwak en wantrouwend karakter, was zeer geloovig en geneigd tot mysticisme, dat versterkt werd door de keizerin, waardoor personen als Philippe en later Raspoetin een dikwijls ongunstigen invloed konden uitoefenen. Als echtgenoot en vader was N. voorbeeldig. Op zijn initiatief had in 1899 de eerste zgn. Vredesconferentie van Den Haag plaats. De voor Rusland ongelukkige oorlog met Japan (1904-’05) en de daarop volgende binnenlandsche troebelen noodzaakten N. bij manifest van 30 Oct. 1905 de rijksdoema in te stellen, waardoor het tijdperk van het zgn. schijnconstitutionalisme geopend werd.
In het 2e jaar van den Wereldoorlog stelde N. zich aan het hoofd van het Russ. leger. Zijn prestige leed veel door de Russ. nederlagen. In Maart 1917 werd N. tot afstand gedwongen, met zijn familie eerst te Tsarskoje Selo, daarna te Tobolsk en toen te Jekaterinenburg gevangen gezet, waar hij op bevel der bolsjewistische regeering, zonder proces, in den nacht van 16 op 17 Juli 1918 ter dood gebracht werd met de keizerin, zijn dochters Olga, Tatjana, Maria en Anastasia en den troonopvolger ➝ Alexeï (* 1904). Voor de avontuurlijke redding zijner jongste dochter bestaan geen afdoende bewijzen.
Lit.: Journal intime de N. II (Parijs 19341; Archives secr. de l'Empereur N. II; Corresp. van keizerin Alex. Feodorowna met N. II (Russ. en Engelsch, Berlijn 1922); Bikov, Les derniers jours des Romanov (Parijs 1931); Gilliard, Le tragique Destin de N. II et de sa familie (Parijs 1921); Spéranski, La Maison à destination spéciale (Parijs 1929); Paléologue, La Russie des Tsars (Parijs 1922); Jacoby, Le Tsar N. II et la Révol. (Parijs 1931).
v. Son.