is een ritus in Spanje gebruikt en nauw verwant met de ➝ Gallicaansche liturgie. Zij is bekend uit documenten van de 7e-11e eeuw.
Eigenlijk moest men spreken van „West-Gotische liturgie”, doch in 711 werden de West-Goten door de Arabieren onderworpen; vandaar de naam „Mozarabische” (gearabiseerde) liturgie.Oorsprong en karakter Oostersche invloed doet zich vooral gelden in riten en formules van H. Mis en toediening der Sacramenten, terwijl de onderlinge verwantschap der Westersche liturgieën (Romeinsche, Gallische, Ambrosiaansche en Mozarabische) zich vooral uit in gelijken vorm van Vasten-, Catechumenaats- en Doopliturgie. Met uitzondering der Consecratieformule zijn alle gebeden der M. l. veranderlijk; enkele werden aan de Rom. liturgie ontleend, de meeste werden door West-Gotische bisschoppen, bijv. de H.H. Julianus, Ildefonsus en Isidorus, opgesteld. Onder invloed van den laatste werden ook liturgische conciliedecreten uitgevaardigd. Door toedoen van den H.
Gregorius VII (paus) verdween de M. l. bijna geheel; doch zij werd in 1500 door kard. Ximenes de Cisneros hersteld. Zij wordt thans nog gevolgd in één kapel der kathedraal en twee parochiekerken te Toledo.
Misliturgie De Mozarabische en Gallische liturgie stemmen hierin bijna geheel overeen. Voor volledige beschrijving vergelijke men de literatuur. In de Voormis zijn opmerkelijk: Gloria in excelsis, Benedictus, het Grieksche Trisagion, één les uit het O. T., en Preces (soort van Litanie) vóór het Epistel. In de Mis der geloovigen na de Offerande (waarsch. werd de Byzant. preparatie der Oblata vóór de Mis eerst later ingevoerd) een apologie of schuldbelijdenis des priesters. Nu volgen vier plechtige gebeden: o.m. bij de Gedachtenis van levenden, dooden en heiligen (➝ Diptiek) en de Vredekus, vóór de Prefatie (Mozar.: Inlatio = anaphora; Gall.: Contestatio).
Het eveneens veranderlijke „Vere sanctus” („Waarlijk heilig”) leidt in tot de onveranderlijke Missa secreta of Consecratieformule (oorspr. Romeinsch, later Oostersch). Daarna het zgn. Post pridie (Gall.: Post mysterium) d.w.z. ➝ Anamnese en Epiclese, en het door heel het volk gezongen Credo. Vervolgens de Fractio: Breking des Broods, in 7 (of 9) deelen, die in kruisvorm gelegd en naar de mysteriën der Verlossing: Menschwording, Geboorte, Besnijdenis enz., genoemd worden. Hierna het Onze Vader met embolisine en de Commixtio; een plechtige zegen in drie zinsneden, waarop het volk Amen antwoordde.
Vervolgens de H. Communie, door een antiphoon begeleid. De veranderlijke Misgebeden zijn meermalen letterlijk aan sermoenen van Kerkvaders ontleend; de gezangen zijn dikwijls van Byzantijnschen oorsprong.
Lit.: Férotin, Liber Mozarabicus Sacramentorum (introduction, d. i. dl. VI der Monumenta Eccl. liturgica Parijs 1912); Cabrol, in Dict. d’Archéol. et lit. (s.v. Mozarabe); Jenner, in The Cath. Encycl. (s.v. Mozarabic rite); Coebergh, De Westgot of Mozar. ritus, in Tijdschrift v. Liturgie (1931).
C. Coebergh.