Instrument voor plaatsbepaling van hemellichamen. De kijker draait om een horizontale as, die onveranderlijk Oost—West en horizontaal staat. De steunpunten staan laag boven den grond en zijn zwaar gefundeerd (elk der pijlers van den Leidschen m. rust op meer dan 100 heipalen).
De kijker, die 2 à 3 meter lang is, beweegt zich alleen in den ➝ meridiaan en wordt gebruikt om doorgangen van sterren door den meridiaan waar te nemen. Met den kijker verbonden zitten van weerskanten twee cirkels van ong. 1 m middellijn, die een zeer nauwkeurige graadverdeeling hebben. Hierop wordt met microscopen de doorgangshoogte van de ster op ¹/₁₀ boogseconde nauwkeurig afgelezen.
De doorgangstijd van de ster werd vroeger bepaald met de zgn. oog - en oormethode: de waarnemer telt, terwijl hij de ster in den kijker ziet, met de tikken van het uurwerk mee en schat op 1/10 sec. nauwkeurig het tijdstip, waarop de ster een draad in het gezichtsveld overschrijdt. Later maakte de waarnemer zelf bij het passeeren van de ster een electrisch contact, dat een ➝ chronograaf in beweging brengt. De nieuwste methode is, dat een beweeglijke draad in het gezichtsveld door den waarnemer met de hand of gedeeltelijk mechanisch met de ster wordt meebewogen, waarbij het mechanisme automatisch op bepaalde punten contacten sluit en de chronograaf aanslaat.Vele hulpmiddelen zijn noodig om afwijkingen in den stand van den kijker te bepalen. De m. is sinds het begin van de 19e eeuw in gebruik, als opvolger van het ➝ muurkwadrant.
P. Bruna.