(= martelaarsboek), liturgisch boek, vermeldend in de kalenderorde hunner gedachtenisviering de martelaren en andere heiligen der Kerk, met eenige toelichtingen. Het ontstond door ontwikkeling uit het zgn. m. hieronymianum: een ca. 600 in Zuid-Gallië vervaardigde uitbreiding van een in de 5e eeuw in Noord-Italië ontstane samensmelting van een Grieksch m. (oorspr. Syrisch uit de 4e eeuw) en vsch.
Italiaansche en Afrikaansche → kalendariën (o.a. dat van Rome uit de 4e eeuw). In de 8e-9e eeuw groeide hieruit, door toevoeging van korte levensbijzonderheden, de zgn. historische m. van S. → Beda, → Florus diaken van Lyon, Ado (later bisschop van Vienne), die door onderschuiving van een door hemzelf vervaardigd zgn. Oud-Romeinsch m., den tekst voor het vervolg bedierf (zijn bedrog werd eerst kort geleden ontmaskerd!), eindelijk van → Usuardus.
Dit laatste m. verving zoo goed als alle, zeer talrijke overige en werd, door kardinaal Baronius e.a. herzien, door Gregorius XIII (1584) aan de geheele Westersche Kerk voorgeschreven. Trots de pogingen sindsdien op last van vsch. pausen gedaan tot zuivering van den tekst, laat zijn historische betrouwbaarheid nog steeds veel te wenschen over; een afdoende herziening wordt intusschen voorbereid.Liturgisch reeds van oorsprong, kreeg sinds de 8e eeuw het m. zijn vast gebruik in het Koorgebed, nl. in de Priem. In sommige kloosterorden duidt men onder m. ook een boek aan, elders → menologium, → obituarium of → necrologium genoemd, levensbijzonderheden inhoudend van broeders en bestemd om op den verjaardag van hun dood, in refter of elders, voorgelezen te worden.
Lit.: Quentin, Les mart. historiques du m. a. (Parijs 1908) ; Leclercq, art. in Dict. d’Arch. et Lit.; Acta Sanctorum Nov. (II, 1 en 2). Louwerse.
Ook in de landstalen zijn voor het volk Katholieke m. of martelaarsboeken uitgegeven. In het Nederlandsch is het voornaamste dat van → Opmeer. Voor Prot. m. zie → Martelaarsboeken.