De oude Jerusalemsche liturgie van vóór de Kruistochten kent men tamelijk nauwkeurig uit verschillende documenten als: de vijf Mystagogische Catechesen v. d. H.
Cyrillus (✝ 386), de zgn. Peregrinatio Sylviae (386?) e.a.Op de puinhoopen van het in 70 verwoeste Jerusalem werd de Rom. kolonie Aelia gesticht, spoedig bewoond door heidenen en Samaritanen, uit welker midden zich een Christengemeente ontwikkelde, en sinds Constantijn en zijn moeder boven de heilige plaatsen heerlijke basilieken oprichtten [zoo bijv. de twee basilieken op den Calvarieberg met omgeving: de Anastasis (Verrijzeniskerk) en het Martyrium (Lijdenskerk)] , ontplooide zich daarin een liturgie van overweldigende schoonheid en eenig in haar soort. Uiteraard drong de geschiedenis en de topographie der stad de liturgie in een geschiedkundige richting, en zoo trad de nabootsing der feiten uit Jesus’ leven sterk op den voorgrond. De opgetogen pelgrims verbreidden in de oude en nieuwe wereld de richtsnoeren dier dramatische liturgie, die voor het onveranderlijk Misgedeelte (➝ Anaphoor) de ➝ Jacobus-liturgie gebruikte, welke later overal doordrong, met ernaast de pericopenregeling en den feestkalender met zijn rijk ritueel.
Duidelijk merkbaar is Jerusalemsche invloed in onze Palmprocessie op Palmzondag, in de Kruisvereering op Goeden Vrijdag, in de drie Missen op het Kerstfeest, met Maria-Lichtmis, enz.
Onder de Kruistochten ontwikkelde zich in Jerusalem een nieuwe ritus, vnl. in de kerk van het H. Graf. Hij droeg een Gallicaansch-Romeinsch karakter en had veel verwantschap met dien van Parijs en Nevers. Deze ritus wordt nog heden gevolgd door de Geschoeide Carmelieten, die in 1205 van den Patriarch van Jerusalem, den H. Albertus, hun regel ontvingen en daarmede dezen ritus aannamen.
Lit.: Dict. d’Arch. et Liturgie (art. Jérusalem) ; Thibaut, Ordre des Offices de la Semaine Sainte è, Jerusalem (Parijs 1926). Verwilst.