Koning van Engeland (l685-’88), tweede zoon van koning Karel I. * 14 Oct. 1633 te Londen, ✝ 16 Sept. 1701 te St, Germain in Frankrijk. J. droeg als prins den titel van hertog van York.
Onder de regeering van zijn broeder Karel II voerde hij als groot-admiraal het bevel over de Eng. vloot in twee zeeoorlogen tegen de Ned. Republiek en trad reeds ijverig op voor de Katholieken en Franschgezinden.
Na den dood van zijn Prot. vrouw Anna Hyde, de moeder van zijn beide dochters Maria en Anna, werd hij in 1673 openlijk Kath. en huwde met de Kath. Maria van Modena.
Vandaar de vijandschap van het parlement tegen hem en zijn recht van opvolging, de zgn. No-popery-movement.
Desondanks kwam J. in 1685 aan de regeering. Den opstand van den hertog van Monmouth, den onwettigen zoon van Karel II, kon hij snel en hardhandig onderdrukken, maar des te meer concentreerde zich het verzet tegen den Kath. koning, die met overijlde maatregelen Engeland weer Kath. wilde maken.
De nationale vijandschap tegen Frankrijk, dat Engeland bedreigde, de vervolging van de Hugenoten door Lodewijk XIV versterkten de oppositie tegen J.’s Franschgezinde politiek; ook paus Innocentius XI, zelf in fellen strijd met de absolutistische aanmatiging van Lodewijk XIV, bejegende het streven van J. met terughouding. Na de geboorte van een troonopvolger (10 Juni 1688), wiens identiteit ten onrechte werd betwijfeld, deden alle Protestantschgezinden, Tories en Whigs gezamenlijk, een beroep op den echtgenoot van J.’s dochter Maria, stadhouder Willem III.
Deze stak in Nov. 1688 naar Engeland over; geheel het land verklaarde zich voor hem en J. kreeg gelegenheid naar Frankrijk te vluchten, alwaar zijn neef Lodewijk XIV hem het slot Saint-Germain als verblijfplaats aanwees. J.’s poging, om met Fr. hulp vanuit Ierland zijn troon te heroveren, mislukte door de jammerlijke nederlaag aan de Boyne (1690), welke voor de Ieren noodlottig werd.
Zie ook → Jacobieten (1°).Lit.: Klopp, Der Fall des Hauses Stuart (14 dln. 1875-’88); v. Ranke, Engl. Gesch. (V 1877) ; Fea, James II and his wives (1908); Trevelyan, England under the Stuarts (1925); Hilaire Belloc, James II (1928) ; v. Pastor, Gesch. der Papste (XIV, 2, 1930). v. Gorkom.