Goa - Portugeesch territorium aan de kust van Malabar (Voor-Indië); opp. 3805 km2, 531 000 inw. Rijst- en cocospalmcultuur en mangaanmijnen.
Op het eil. Goa aan den mond der Mondavi de hoofd- en handelsstad Pantsjim of Nova Goa, met 18 000 inw.
De voorstad Marmagão is door een spoorlijntje verbonden met de lijn Bombay=Calicoet. Goa Velha, of Oud Goa, is geheel vervallen, Nova Goa een moderne stad.
De gouverneur van Goa bestuurt ook de andere kleine Portug. kolonies in Voor-Indië: Damao en Dioe. — G. was vroeger een belangrijk centrum voor het missiewerk in Indië, onder bescherming der Portugeezen. Hierheen werd ook het lichaam van den H.
Franciscus Xaverius overgebracht. G. de Vries. Goaneesch schisma noemt men den strijd der Portugeesche en Goaneesche geestelijkheid tegen de apostolische vicarissen, die door de Congregatie der Propaganda in de missiën werden aangesteld (1838-’86). Juridisch stonden geheel Indië en O.
Azië onder het aartsbisdom Goa (1558), met eenige suffragaan-bisdommen. Dit onmetelijk gebied, vanaf Kaap de Goede Hoop tot Japan, behoorde maar voor een klein deel aan Portugal.
Om nu het groot tekort aan priesters aan te vullen, voegde Rome sinds 1600 aan de Port.
Jezuïeten en saeculieren ook andere nationaliteiten en Orden toe, om daar te werken, wat Portugal niet gaarne zag.
Van deze niet-Port. geestelijkheid vormde Rome uit kieschheid geen hiërarchie, maar stelde apost. vicarissen aan, met biss. wijding, onmiddellijk afhankelijk van de Propaganda. Dit instituut was tamelijk nieuw en het eerst in Ned. ingevoerd (Sasbout Vosmeer, 1583), dat daarom wel eens de bakermat der missiehiërarchie genoemd wordt.Zoo kreeg dit alles een voorloopig karakter, totdat Portugal in die landen zijn ➝ patronaatsrechten zou kunnen uitoefenen (uitsluitende jurisdictie, benoeming van biss., enz.). Vsch. vicariaten werden opgericht en aan Goa onttrokken en zoo kwamen soms Port. en Sp. missionarissen onder de gehoorzaamheid van buitenlanders, regulieren onder saeculieren, soms Franschen, die de Fr. belangen sterk bevorderden. De missionarissen, op den steun van de Port. en Sp. regeering aangewezen, beschouwden het bijna als een verraad aan hun vaderland aan Franschen te gehoorzamen. De aartsbiss. van Goa, Silva y Torres, verbood hun dan ook in 1844 het gezag der apost. vicarissen te erkennen en wijdde honderden onwaardige priesters.
Pius IX wist zijn terugroeping en daardoor stuiting van het zich uitbreidende schisma te bewerken. Het concordaat van 1857 was zeer tegemoetkomend tegenover Portugal, eveneens dat van 1886, waarbij Leo XIII het patronaatsrecht van Goa en eenige andere bisdommen aan Port. toestond, terwijl Port. van andere eischen afstand deed. Door het Accordo van 1928 behield Goa na opheffing van het bisdom Damao de Port. gebieden Damao en Dioe. De aartsbiss. van „Goa en Damao, tevens titulair-biss. van Cranganore, primaat en patriarch (sinds 1886) van O. Indië”, resideert in Pantsjim (Nieuw-Goa), 8 km ten W. van Oud-Goa gelegen, waar de St. Catharinakerk toch kathedraal gebleven is.
Het huidige aartsbisdom Goa, dat naast genoemde Port. gebieden nog grootere streken van Britsch-Indië omvat, telt (1930) op 2⅓ millioen inw.: 330 000 Kath. in 109 parochiën en 25 missiegebieden, 540 bijna uitsluitend inlandsche saeculiere en 12 ordesgeestelijken, 36 zusters, 1 priesterseminarie in Ratsjol, 7 middelbare en 140 lagere scholen met 2190, resp. 3890 scholieren. Lit.: Acta Ap. Sedis (1928); Th. B(ekkers), in: Het Missiewerk (10, 1928, 37); De Jong, Handb. der Kerkgesch. (III, 111, 367, alwaar verdere lit.-opgave; II 428 vlg. en 436 vlg.).
Beijersbergen van Henegouwen.