Gladiatoren - (➝ Lat. gladius = zwaard). De zwaardgevechten, die van Etrurischen oorsprong zijn, werden in de Rom.
Oudheid meestal door slaven en veroordeelden, later ook, ofschoon in mindere mate, door vrije lieden (soms senatoren en ridders) beoefend; meermalen ook werden de vervolgde Christenen het amphitheater ingejaagd. De g. werden opgeleid in scholen, waarvan de bestuurder, hetzij voor eigen rekening, hetzij in overleg met een ondernemer van publieke spelen, de kampen inrichtte: de uiterst strenge tucht van die scholen dreef de g. meermaals tot wanhoopsdaden, onder welke de ➝ Spartacus-opstand de meest bekende is.
Traden er twee strijders op, dan vervulde de retiarius (➝ Lat. rete = net), gewapend met net en drietand, de defensieve rol, en trachtte den secutor (Lat., = vervolger), die hem met het zwaard nazette, te omstrikken. In andere gevallen streden de g. tegen wilde dieren.
Over het lot van den overwonnene mocht de inrichter van de spelen beslissen, hoewel hij gewoonlijk den wenk volgde van de toeschouwers, die in het ongunstig geval, door den omlaag gekeerden duim, het sein gaven om den ongelukkige af te maken. G., die enkele overwinningen boekten, werden vaak tot drilmeester in de school aangesteld.
Van den grooten bijval van het gladiatorenwezen getuigen o.m. het ➝ Colosseum te Rome met zijn 50000 zitplaatsen; ook de volgzame meening van een Romein als Cicero. Na een lang verzet vanwege het Christendom werd er ten slotte aan deze barbaarsche zede een einde gesteld door het edict van ➝ Honorius in 404.Het voorstellen van zwaardvechters, met hunne sterk afwisselende lichaamshoudingen, was een geschikt onderwerp voor de Antieke beeldhouwers. Bekend is de „Gewonde zwaardvechter” (museum te Napels); andere beelden, als de zgn. „Strijdende g.” (Louvre) en de „Stervende g.”, zijn eigenlijk voorstellingen van krijgers. Afwisselende tooneelen uit een gladiatoren-gevecht komen ook voor op mozaïeken (bijv. te Tripoli; museum) en minder gevarieerd op basreliëfs (bijv. Thermenmuseum, Rome).
E. De Waele.