Geel (provincie) - gem. in de prov. Antwerpen, ten Z. van Turnhout (IV 432 CD1); opp. 10 854 ha, 19 000 inw. (Kath.).
Zetel eener dekenij; kanton Mol. Vlakke, vruchtbare bodem, landbouw, boter- en veemarkt; jaarmarkt.
Sigaren-, wol- en kantfabrieken, leerlooierijen. St.
Dymphna-kerk, monument 2e klas, uit de 15e eeuw, met deels onvoltooiden toren uit de 16e. Praalgraf van Jan III de Merode, van 1554.
Steenen altaarstuk uit de 14e eeuw, zilveren reliquieënkast van S. Dimphna, tot wier eere er bedevaart en processie gehouden wordt op 15 Mei en 3en Pinksterdag.Uit de Ziekenkamer ontstond de kolonie, waar thans ong. 3 000 krankzinnigen, zoowel uit de naburige landen als uit België, verpleegd worden; de meesten wonen in bij de burgers en velen vinden afleiding in het landbouwbedrijf. De ziekenkamer is thans museum.
Eertijds was Geel een baronie onder de Berthouden, later onder de Merode’s. St. Amandskerk, monument 2e klas, in hoog-Gotiek, dagteekent van 1532, de toren deels van 1489, werd gerestaureerd in 1887. Gedenkplaat van den Boerenoorlog in den toren. St. Aloysiuscollege met oude humaniora en landbouwschool, voortzetting der Lat.
School uit de 15e eeuw. Gasthuis, met kapel van 1479 en oudheden. Talrijke kapellen werden tot parochiekerk ingericht: 1° Bel, in 1877 herbouwd, met toren uit de 15e eeuw: S. Lambertuskerk; 2° Larum, in 1853, kerk van O.L.V. Bezoeking, vergroot in 1896; 3° Steelen, met S. Apollonia-kerk van 1872 en kapel van 1758 te Liezel; 4° Oosterloo, S.
Lucia-kerk van 1894. Sedert 1833 bestaat er een klooster van Franciscanessen met kost- en landbouwschool; 5° Ten Aart, S. Hubertus-kapel, in 1870 parochiekerk; 6° Winkelomheide, H. Hart-kerk van 1907; 7° Zammel, S. Laurentius-kerk van 1846. Patrones van G. is de ➝ Dymphna, die hier door de hand van haar eigen vader den marteldood vond.
Tusschen Zammel en Oosterloo ligt de put van S. Dymphna, waar eertijds ook een kluis stond en thans nog een kapel oprijst. Gedenkteeken voor prins de Ligne, e.a., in Aug. 1914 neergeschoten. Lauwerijs.
Lit.: Kuyl, Gheel vermaard (1863); Janssens, Gheel in beeld en schrift (1900); Van der Cruyssen, Gheel, de Kolonie (1924); Meeus, Gheel, Staatskolonie ; id., Ste Dimphnafeesten (1900); Jansen, Gids (1928).