Fordisme - Fordisme is een eigenaardige rationaliseering van den arbeid en de inrichting der industrie, een arbeidsbesparende methode, welke den naam ontleent aan den Amer. grootindustrieel Henry Ford. Het betreft hier niet zoozeer een nieuwe techn. inrichting als wel een ordening in tijd en ruimte der productiemiddelen; op deze ordening berust dit nieuwe systeem, dat men glijdende bewerking of „loopenden band” (Flieszarbeit) noemt, en dat Ford bij het fabriceeren van automobielen in toepassing bracht.
Het eigenaardige van dit productieproces is, dat het product in een ononderbroken volgorde in ruimte en tijd alle stadia der bewerking doorloopt. Om deze stadia zooveel mogelijk te verkorten: het planmatige verkorten van den tijd, binnen welken het eindproduct uit de grondstof ontstaat, is het doel van den glijdenden arbeid.
Hierdoor wordt uitgespaard aan transportarbeid, wijl het te bewerken stuk niet van de eene afdeeling der fabriek naar een andere overgaat, maar van den eenen arbeider naar een volgenden, die zich in zijn onmiddellijke nabijheid bevindt. Alle onnoodige tusschenstadia worden vermeden.
De arbeider wordt niet door het arbeidsbureau, door controleurs of door functioneel beheer, noch door een speciaal loonstelsel, zooals in het Taylorisme, tot hoogere prestatie opgedreven, maar hij moet zich aanpassen aan het rhythme van den glijdenden arbeid; zijn arbeidstaak wordt hem mechanisch-regelmatig aangevoerd en weer ontnomen; hierbij is vanzelfsprekend een selectie van arbeiders noodig; „iedereen komt door het groote selectieproces in de fabriek ten slotte van zelf daar waar hij thuishoort”. Proefondervindelijk is bewezen, dat door het Fordisme veel tijd wordt uitgewonnen; ook bespaart dit arbeidsproces ruimte bij het opstellen der machines.
Glijdende arbeid kan slechts daar worden toegepast, waar sprake is van gelijkmatigen afzet van het product, welke weer samengaat met normaliseer ing der producten; dat verder de af zet büjvend moet zijn, is duidelijk, want bij glijdenden arbeid vormt het productieapparaat één geheel, dat moeilijk om te zetten is. Ford heeft dan ook zijn kracht gezocht in een standaardproduct met overal verkrijgbare standaardonderdeelen, dat voor zooveel mogelijk afnemers bereikbaar moet zijn (Service, dienst aan de gemeenschap).Tegenover den overdreven lof van sommige schrijvers ten opzichte van het Fordisme (o.a. Gottl-Ottilienfeld) moet op dezelfde bezwaren gewezen worden, als met het Taylorisme en andere arbeidsbesparende methodes verbonden zijn, nl. de physiologische, psychologische en sociale gevaren, welke er voor de arbeiders uit voortvloeien. M. Verhoeven Lit.: v. Gottl-Ottilienfeld, Fordismus (31926); C. Költgen, Das wirtschaftliche Amerika (1926): F. v.Eeden, Het tijdperk der mannen-van-zaken, gedenkschriften; A. Weber, Allgemeine Volkswirtschaftslehre (blz. 167).