Exsurge Domine - (Ps. 73. 22), bulle van paus Leo X tegen Luther, 15 Juni 1520. Samengesteld door kard.
P. Accolti, besproken in 4 consistories (21 April-1 Juni) in tegenwoordigheid van Johan Eck.
Formuleering ontleend aan de werken der Leuvensche theologen. Veroordeelt 41 stellingen van Luther in globo, zonder qualificatie van ieder afzonderlijk; beveelt openbare verbranding zijner werken; dreigt met den ban, als binnen 60 dagen geen herroeping volgt.
Afgekondigd door J. Eck en Petrus Aleander.
Ten onrechte werd Eck er van beschuldigd de bulle vervalscht te hebben. Hij publiceerde een vertaling: Inhalt Bepstlicher Bull wider Martin ludder auffs kürtzest getheüscht (1520).
Luther schreef hieraangaande: Von den neuen Eckischen Bullen und Lügen (1520) en Adversus execrabilem bullam Antichristi (1520); 17 Nov. deed hij een beroep op een algemeen concilie: Appellatio ad concilium repetita (1520); 10 Dec. verbrandde hij de bulle en enkele werken van Kath. theologen in het openbaar voor de Elstertor te Wittenberg en verdedigde deze handelwijze: Warum des Papstesund seiner Jünger Bücher verbrannt seien(1520). Ook de Humanist Urbanus Rhegius mengde zich in het geval met een satire, geschreven onder het pseud. Henricus Phoeniceus van Roschach: Anzeigung dass die römische Bulle merklichen schaden im Gewissen mancher Menschen gebracht habe und nicht Luthers Lehre (1521).
Toen de geëischte herroeping uitbleef, werd Luther 2 Jan. 1521 in den ban gedaan door de bulle Decet Romanum Pontificem.Uitg.: Bullarium Romanum (V, 748 vlg.).
Lit.: Grisar, Luther (3 dln. Freiburg 1911-1912); G. Wolf, Quellenkunde der deutschen Ref. (II,I Gotha 1916, 202; II, II Gotha 1922, 158) ; K. Schottenloher, Die Druckauflagen der päpstlichen Lutherbulle (Zeitschr. Bücherfreunde 1917, IX, 201-213); .T. Metzler, Tres orationes funebres (Münster 1930, LXXXV); F.
Heidingsfelder, Lex. Theol. Kirche (III Freiburg 1931, 919): H. Hermelink-W. Maurer, Ref. und Gegenref. (Tübingen 1931, 94-95).
Polman.