Hieronder worden ziekten verstaan, die infectieus zijn en welke zijn gekenmerkt door een hoofdzakelijk tot den dikken darm beperkt ontstekingsproces, dat zich in bloedige, slijmige diarrhee uit. Men kent een amoeben- en een bacillaire dysenterie.
De amoebendysenterie komt vooral in tropische landstreken voor. Zij wordt veroorzaakt door den → amoebe (entamoeba histolytica). De mensch wordt besmet door drinkwater of voedingsmiddelen, waarin de amoebe in cyste-vorm aanwezig is. Drie tot vier weken na de besmetting treden onder voortdurenden drang en buikpijn diarrheeën op tot 20—50 maal per dag, vaak uitsluitend glazig slijm met bloedvlokjes. De patiënt verslapt en vermagert en wordt door hevigen dorst gekweld. In dit stadium kan de patiënt overlijden.
Bij verbetering verdwijnt de diarrhee geleidelijk. Nog jaren na doorstane infectie kunnen de patiënten darmlasten behouden.
Een gevreesde complicatie der amoebendysenterie is het leverabces. De ziektekiemen veroorzaken ontstekingsprocessen in het leverweefsel, die zich tot groote abcessen kunnen uitbreiden. Deze treden soms pas jaren na de infectie op.
Als geneesmiddel staan ons vnl. ten dienste het emetine en het yatreen, die een opvallend gunstige werking op het ziekteproces hebben. Ter voorkoming van de dysenterie moeten de zieken zoo spoedig mogelijk worden behandeld en besmetting, die door de faecaliën kan geschieden, worden voorkomen. In sterk besmette streken is het gebruik van rauwe groenten en vruchten af te raden en moet aan de drinkwater verzorging (ook het water voor keukengebruik) groote aandacht worden besteed.
De bacillaire dysenterie gelijkt in haar verschijnselen op de amoebendysenterie, doch wordt veroorzaakt door de → dysenteriebacil, komt in alle klimaten voor en wel in uitgesproken epidemieën. Ook hier beheerschen bloedige, slijmige diarrheeën het ziektebeeld, dat reeds eenige dagen na de infectie duidelijk wordt. Na schijnbare genezing kunnen de verschijnselen weer in volle sterkte optreden (recidief); gewrichtszwellingen en zenuwaandoeningen hooren tot de complicaties.
De bacillaire dysenterie is uiterst besmettelijk en wel speciaal brengen de uitwerpselen de besmetting over. Besmetting door contact met den zieke komt wel het meest voor, terwijl ook besmetting door voedingsmiddelen (melk, sla), vliegen, lijfgoed van den zieke, niet zeldzaam is. De specifieke behandeling geschiedt met serum (dysenterie-antitoxine). v. Balen Dysenterie van vogels, ook wel roer genoemd, is een iniectieuze darmziekte. De witte roer bij kuikens komt zeer veel voor. Zijn de dieren niet ouder dan 1 of 2 dagen, dan sterven ze zonder uitzondering.
Men kan de ziekte niet bestrijden, wel uitbreiding ervan voorkomen. De grootste zindelijkheid is geboden. Hebben de dieren de ziekte doorstaan, dan komt het zeer veel voor, dat ze nog eenigen tijd bacillendrager blijven. Deze dieren moeten verwijderd worden.