Controversisten - kan men allen noemen, die min of meer geregeld mondeling of schriftelijk deelnemen aan een tot op zekere hoogte wetenschappelijk gevoerde controverse of dispuut, maar de naam blijft gewoonlijk gereserveerd voor godsdienstige disputen en wel bijzonder voor die tegenover andersdenkenden. Als sprekers waren beroemde c. de H. Augustinus tegen de Donatisten, de H. Dominicus tegen de Albigenzen, Joh.
Eek tegen Luther in het begin van zijn optreden, enz. Alle theologen moeten bij gelegenheid c. zijn; het meest bekend op dit gebied zijn in de Oudheid Origenes en Tertullianus; uit den Protestantentijd de H. Canisius, H. Bellarminus, Bossuet; in Ned. voor kort nog P. Bensdorp CssR.
Controversist is niet hetzelfde als apologeet, omdat de laatste als taak heeft om, afgezien van de vraag of er tegenstanders zijn, verstandsargumenten voor het geloof te zoeken. Het nut van het werk van de c. ligt niet zoozeer in het overtuigen van hun onmiddellijke tegenstanders, wat zelden gelukt, maar in het bewerken van de publieke opinie; dit kan echter ook geschieden door irenische uiteenzetting van de waarheid. De c. mogen wel argumenten ad hominem en ex absurdo gebruiken, zoo goed als anderen, maar zij mogen hun kracht niet zoeken in handigheden of het ontwijken van moeilijkheden, doch in de objectieve kracht van de argumenten. Openbare disputen met andersdenkenden mogen niet gehouden worden zonder voorafgaande toestemming van de Kerkelijke overheid. (C.I.C. can. 1325, § 3).
Pauwels.