Compensatiewikkeling - een hulpwikkeling van een gelijkstroommachine, om de vervorming van het bekrachtigingsveld ten gevolge van het ankerveld op te heffen (➝ Ankerwikkeling). Is OA in grootte (bijv. gemeten in Ampère-windingen)het door de veldmagneten geleverd veld, dan is bij een stroomloos anker de neutrale lijn volgens aa . Voert het anker stroom en is bb de richting van de verbindingslijn der borstels, de nieuwe neutrale lijn of lijn van commutatie, dan heeft het ankerveld de richting AC, hiermede evenwijdig.
Het magneetveld en het ankerveld leveren samen een resulteerend veld OC op, dat loodrecht op bb staat, zoodat driehoek OAC rechthoekig in C is. De meetkundige plaats van C, het uiteinde van den ankerstroomvector AC, is (bij gelijkblijvend magneetveld OA) een halve cirkel op OA als middellijn beschreven.
Uit het diagram volgt:
1° bij gelijkblijvend magneetveld neemt de verandering der neutrale lijn, voor- of naijling der borstels, met de belasting der machine (ankerstroom) toe.
2° Bij dezelfde belasting is deze verandering des te kleiner naarmate het magneetveld sterker is. Het ankerveld AC, de ankerreactie, kan ontbonden worden in twee componenten :
AB, die het magneetveld verzwakt, het tegenveld, en BC, die het magneetveld verdraait, het dwarsveld.
Het tegenveld wordt veroorzaakt door de tegenampère windingen, de ankerdraden, die, als QR de neutrale lijn is, gelegen zijn tusschen OR en PQ; het dwarsveld door de dwarsampèrewindingen.de ankerdraden tusschen QO en RP.
Om de vervorming van het veld en de hieruit volgende verplaatsing der borstels bij veranderlijke belasting (ankerstroom) te voorkomen, brengt men over den binnenomtrek van het magneetgestel, meestal in de poolsckoenen der veldmagneten , een gelijkmatig verdeelde hulpwikkeling aan, compensatiewikkeling, die door den ankerstroom doorloopen wordt en een compensatieveld geeft in de richting der oorspronkelijke neutrale lijn (lijn van symmetrie), waardoor, bij passende afmeting, het dwarsveld bij elke belasting wordt opgeheven.
Voor de toepassing van het diagram op een gelijkstroommotor moet fig. a om de lijn OA worden omgewenteld.
v. d. Well.