Butzer - (Bucer), Martin, reformator van Z. Duitschland. * 1491 te Schlettstadt in den Elzas, † 1551 te Cambridge. Op 15-jarigen leeftijd werd hij Dominicaan in het klooster van zijn geboortestad.
Voor zijn studies zond men hem naar Heidelberg. Als hij hier op het generaal-kapittel der Augustijnen in 1518 evenals Brenz Luther hoort, raakt hij in geestdrift. Van zijn geloften ontslagen, kwam hij bij den roofridder von Sickingen op den Ebernburg, die hem in 1522 de parochie Landstuhl toevertrouwde. Na zijn huwelijk met een afgevallen non werd hij door den bisschop van Spiers geëxcommuniceerd (1523). B. begaf zich naar Straatsburg, waar hij met Matthias Zell en Capito de reformatie doorvoerde en 20 jaar predikant en professor was. Ook Weiszenburg, Bern, Ulm, Memmingen, Biberach en Augsburg werden door hem bewerkt.
Weinig succes had hij in Keulen, dat, dank zij het optreden van Rome tegen Hermann von Wied en de tegenwerking der kanunniken en van mannen als Canisius, voor het Kath. geloof behouden bleef. In de zaak van het dubbel-huwelijk van Philips van Hessen speelde hij geen fraaie rol. Met veel moeite wist hij den Wittenbergschen theologen hun toestemming te ontwringen. Als levenstaak beschouwde hij de vereeniging van Lutheranen en Zwinglianen en de overbrugging hunner geschilpunten. Het struikelblok bleef de Eucharistie, waarin B. op een middensententie aanstuurde, al helde hij persoonlijk over tot Zwingli. Hij weigerde het Interim van Augsburg te onderteekenen (1548) en achtte het raadzaam na zijn ontslag en de nederlaag der Smalkaldische bondgenooten Straatsburg te verlaten.
Cranmer riep hem naar Eng. en bood hem een professoraat aan te Cambridge. Zijn erkenning van de hiërarchie der Anglic. Kerk kon Calvijn hem niet vergeven. Hij werd begraven in de hoofdkerk te Cambridge, maar Maria Tudor liet zijn gebeente verbranden. Elisabeth herstelde de graftombe.
Lit.: Van de aangekondigde 10 deelen zijner verzamelde werken is er nooit meer dan één verschenen (Bazel 1577); J. W. Baum, Capito en B. (1860); A. Erichson in Festschrift zur 400-jahrigen Geburtsfeier M. B.’s (1891); G. Anrich, M. B. (1914). Voor meer partieele beschouwingen vindt men lijsten achter de artikelen van de Dict. de Théol. Cath. (II 1910, 1164); Die Religion in Gesch. und Gegenwart (I 1927, 1298); Lex. für Theol. und Kirche (II 21931, 670).
“Wachters.
”