Arteriosclerose - (aderverkalking) is een ziekteproces, waarvan de oorzaak nog niet bekend is. De eerste teekenen hiervan worden vaak al op jeugdigen leeftijd, bijv. 20—30ste jaar, aangetroffen, en bestaan uit verdikkingen van de binnenste lagen van de bloedvaten. In deze verdikkingen kan dan vet worden afgezet; zij kunnen ook gedeeltelijk afsterven of verweeken. Deze verweekte gedeelten kunnen binnen doorbreken en er blijft een zweer over. Ook kunnen de verdikte plaatsen verkalken, Zoo ontstaan in den wand van de bloedvaten kalkhaarden en kalkplaten, waardoor het vat zijn elasticiteit verliest.
Verdikte plekken, zweren (zgn. atheromateuze zweren) en kalkplaten worden dan naast elkaar aangetroffen. Op de zweren en kalkplaten zetten zich vaak bloedstolsels af, die weer los kunnen raken en, met den bloedstroom meegevoerd, zie embolie kunnen geven. Het proces blijft niet steeds tot de binnenste lagen van den vaatwand beperkt. Ook de daaromheen gelegen spierlagen kunnen aan het proces deelnemen.
De vaten voelen dikwijls hard aan en zijn sterk geslingerd (o.a. pols en slaapslagader).
Als gevolg van de arteriosclerose kan de vaatwand aan sterkte inboeten en geen voldoenden weerstand bieden aan den druk, waaronder het bloed de vaten doorstroomt, waardoor verwijdingen en doorbraak van het bloedvat kunnen optreden. Verder kan door de verdikking van de binnenste lagen de wijdte in een bloedvat zoo klein worden, dat het hierdoor gevoede orgaan onvoldoende functionneert of afsterft.
Meestal is de arteriosclerose zeer onregelmatig verdeeld, en is één vat sterk veranderd en een ander geheel of bijna geheel normaal. Zoo is bijv. de groote lichaamsslagader (aorta) vaak sterk arteriosclerotisch veranderd, terwijl de hersenvaten normaal zijn of omgekeerd. In andere gevallen is de aderverkalking in hoofdzaak in de niervaten gelocaliseerd. Al deze verschillende localisaties kunnen tot verschillende ziektebeelden aanleiding geven.
Verschijnselen van den kant van het hart, de hersenen en nieren zijn de meest veelvuldig voorkomende.
Behalve tot lichaamlijke ( zie Beroerte), geeft arteriosclerose der hersenen ook tot geestelijke stoornissen aanleiding (vermoeibaarheid, prikkelbaarheid, verhoogde emotionaliteit, vergeetachtigheid).
Wanneer aan de slagaderen arteriosclerotische veranderingen voorkomen, behoeft de betrokken persoon hiervan nog geen hinder te ondervinden en kan een hoogen ouderdom bereiken. De meest voorkomende verschijnselen zijn het gevolg van het slechte functionneeren der zieke bloedvaten. Wanneer dit verbetert, kunnen ook de verschijnselen verdwijnen, terwijl toch de arteriosclerose blijft voortbestaan.
Het bestaan van een verhoogden zie bloeddruk is nog geen teeken van a. Terwijl in vele gevallen van a. de bloeddruk normaal is, vindt men herhaaldelijk bloeddrukverhooging, zonder bijzondere teekenen van a. Wyers/v. Balen