(afgeleid van een Hebr. werkwoord dat „leren” betekent) is de zeer omvangrijke samenvatting van rabbijnse discussies en beslissingen betreffende de thora gedurende enige eeuwen. Nadat in de misjna het werk van de eerste generatie der rabbijnen (de zgn. tanna’im) was afgesloten, zetten de amora’im (d.z. de uitleggers) de taak voort.
Op casuïstische wijze werd voor hen de misjna voorwerp van onderzoek met het oog op de practische toepassing van de thora in het dagelijkse leven. De toevoeging op de misjna noemt men de gemara; te zamen vormen zij de talmoed.
Men moet onderscheiden tussen de in het West-Aramees geschreven Palestijnse of Jerusalemse talmoed enerzijds, die een gemara bij 39 van de 63 misjnatractaten bewaard heeft, en de Babylonische talmoed, die een gemara geeft bij 37 tractaten en in het Oost-Aramees is overgeleverd. Terwijl de eerste ca. 400 n.
Chr. is afgesloten, werd de tweede door R. Asji omstreeks dezelfde tijd in een voorlopige vorm gebracht.
Het aanzien van de Babylonische talmoed, waarin 2000 geleerden aan het woord komen en hun mening ten beste geven over alle toenmaals bekende takken van wetenschap, heeft dat van de Jerusalemse verre overvleugeld. Al lezend in deze gezaghebbende talmoed worden we binnengeleid in de kring der geleerden, die in Babylon op het knooppunt der grote karavaanwegen het Jodendom hebben gevormd.
Zij hebben er 'zorg voor gedragen, dat aan het begin van de 6de eeuw n. Chr. een werk gereed lag, waardoor het Jodendom werd beheerst en beziggehouden tot heden toe.
Van een bepaalde leer kan men daarbij niet spreken, ook ontbreekt iedere systematische ordening. Het was aan latere middeleeuwse geleerden, waaronder vooral Maimonides, voorbehouden om de zo verspreide gegevens in een schematisch overzicht te zamen te brengen.De studie van de talmoed is hoogst belangrijk voor een goed begrip van Oude en Nieuwe Testament; uit de talmoed immers leren wij niet slechts de verklaring van veel joodse zeden en gebruiken, maar krijgen wij ook zicht op de denk- en spreekwijze van het joodse volk. M. A. B./J. V. D.
