Benedictus de (of: Baruch d’Espinoza), (1632-1677), Ned. wijsgeer uit een Portugees-Israelietisch geslacht, was voornamelijk autodidact en bekend met Plato, Aristoteles, de Stoa, de Scholastiek, Giord. Bruno en Descartes.
Klare en duidelijk onderscheiden begrippen zijn bij Spinoza evenals bij Descartes het onderscheidingsmerk voor waarheid en zekerheid. De geometrische methode past hij toe in de wijsbegeerte.
Vooral in zijn posthuum uitgegeven werk Ethica, more geometrico demonstrata legt Spinoza zijn wijsgerig systeem voor.Taak van de filosoferende mens is te geraken tot de hoogste soort van kennis, waarin we het wezen der dingen in God als in hun noodzakelijke immanente grond begrijpen. Tot de onpersoonlijke God als natara naturans verhoudt zich de door God voortgebrachte natuur der wereld (natura naturata) als deel tot het geheel; de voortbrenging wordt begrepen op de wijze waarop het volgen der eigenschappen van een driehoek in het wezen van een driehoek begrepen wordt. Er is maar één substantie, God, die zich in de dingen der wereld als in modificaties uitdrukt. Wijsbegeerte bevredigt de drang naar geluk, volgens Spinoza, omdat zij de eenheid van de mens met de al-ene substantie doet inzien en hem in intellectuele liefde met het oneindige verbindt (amor Dei intellectualis). Dit systeem is een monisme, omdat God slechts immanente oorzaak is der dingen, geen oorzaak die in werkelijkheid boven de schepsels uitgaat. Vaak wordt het Spinozisme een pantheïsme genoemd.
Daar Spinoza leerde, dat de Bijbel slechts religieuze betekenis heeft, maar geen kennis der werkelijkheid meedeelt, werd hij reeds vroeg uit de synagoge te Amsterdam om zijn vrijzinnigheid uitgestoten. Hij heeft nooit wijsbegeerte gedoceerd; hij wilde een sereen filosofenleven leiden. Nog steeds is hij voorbeeld voor sommigen als rationalist, voor anderen als mystiek-religieus humanist; zijn leer wordt op velerlei wijzen geïnterpreteerd. H. RO.
