of conciliaire theorie is de leer, dat het algemeen concilie krachtens goddelijke instelling de hoogste kerkelijke instantie en de paus slechts de eerste dienaar der Kerk is. Joannes van Janduno en Marsilius van Padua hebben voor deze theorie in hun boek Defensor Pacis de principen opgesteld.
De eigenlijke grondlegger er van is Occam. Tijdens het westerse schisma handelden de voorstanders der conciliaire theorie slechts in de overtuiging dat de nood der tijden hun gebood een nieuwe weg in te slaan.
Eerst op het Concilie van Konstanzie (1414—1418), waar nationale en democratische opvattingen sterk naar voren kwamen, werd zij door velen verdedigd in de strenge zin, dat het concilie eigenlijk een vertegenwoordiging is van de gemeenschap der gelovigen en als zodanig met het hoogste gezag bekleed. De conciliaire theorie heeft in deze vorm gezegepraald op het Concilie van Konstanzie en werd het hoofddogma van het Gallicanisme.
Toch waren de meesten zich van de draagwijdte hunner theorieën niet bewust. Eerst de Reformatoren hebben de volle consequentie getrokken.
Bestreden werd de conciliaire theorie door Joannes Dominici O.P. en Leonardus Dati O.P., ze is veroordeeld door Martinus V en Eugenius IV. Tijdens het Vaticaans Concilie kwam zij nog tot uiting (zie Primaat). c.
H. L./J.
C. G.
