een eclectisch Platoons wijsgeer uit de 2de eeuw, was een der eersten die het Christendom op wetenschappelijke gronden trachtten te bestrijden. Zijn „Ware Leer” over de Christenen (ca. 178) is naast de latere strijdschriften van Porphyrius en keizer Julianus karakteristiek voor de hautaine wijze, waarop een rationalisme, dat ten dode was opgeschreven, het Christendom beoordeelde als een vulgaire, lichtgelovige massa-beweging.
Vele argumenten uit later eeuwen treden hier reeds op. De joods-christelijke geschriften zijn dwaas of van anderen gestolen goed, de evangeliën vatbaar voor velerlei historische critiek.
De menswording bevat contradictie en strijdt met de (dualistisch beklemtoonde) transcendentie Gods. Het zou trouwens pedant-bekrompen zijn om Gods voorzienigheid temidden van het grootse heelal zo drastisch juist om de mens te laten cirkelen.
En wanneer Hij het dan toch zou willen, waarom dan zo laat? Waarom zo exclusief aan één volk? Waarom daarbinnen die merkwaardige voorkeur voor zondaren? „Wat voor kwaad steekt er toch in geen misdadiger te zijn?” En tenslotte: Laten de Christenen in ieder geval ophouden door hun intransigent isolement een staat in de staat te vormen! Origenes heeft 70 jaar later Celsus bestreden en zodoende de inhoud van diens geschrift grotendeels voor ons bewaard. J. w.
