WEIRD staat voor ‘Western, Educated, Industrialized, Rich, and Democratic’ en refereert aan het Engelse woord ‘weird’, wat uitzonderlijk, apart, afwijkend en niet representatief betekent. Het is een term is die vaak gebruikt wordt in de sociale wetenschappen om te beschrijven dat veel psychologisch en sociaal onderzoek voornamelijk gebaseerd is op een beperkt en niet-representatief deel van de wereldbevolking.
Veruit het grootste deel van de wereldbevolking bestaat uit traditionele samenlevingen. Niet-WEIRD samenlevingen zijn doorgaans behoudend en collectivistisch. Ouderlijk gezag, bloedverwanten, clan, stam en groepsleden spelen een centrale rol in de opvoeding en gewoontes. De pasgeborene ontwikkelt bewustzijn binnen sociaal-culturele tradities en praktisch ieder kind conformeert zich aan het gedrag van de gemeenschap. Vaak overheerst één levensbeschouwing als van hogerhand gegeven. Kortom, wat en hoe de meeste mensen denken en later doen, wordt in belangrijke mate bepaald door de plaats van geboorte.
In de loop der eeuwen zijn onder een klein deel van de wereldbevolking atypische, min of meer afwijkende samenlevingen ontstaan. Door gunstige geografische omstandigheden vormen zich statistische anomalieën. Deze gemeenschappen zijn meer fluïde, extern gericht, nieuwsgierig, onderzoekend en analyserend van aard, en hebben een kritische houding ten opzichte van bestaande conventies. Autonomie en individualiteit staan voorop. Competitie en individuele prestaties worden hoog gewaardeerd. Er ontstaat een samenleving van burgers en instituties waarbij solidariteit niet op algemeen belang maar vooral contractueel op het welbegrepen wederzijds eigenbelang is gericht. Een ‘WEIRD’ individu is meer van ‘dat maak ik zelf wel uit’ dan van ‘dat kan je als lid van de groep niet maken’. Van de WEIRD samenlevingen blijkt de Westerse, hoogopgeleide, geïndustrialiseerde, rijke en democratische beschaving mondiaal veruit de dominantste.
WEIRD krijgt betekenis omdat culturele evoluties ervoor zorgen dat het karakter van samenlevingen verandert. Bijvoorbeeld van een exclusieve samenleving gedomineerd door geprivilegieerde, op het Westen georiënteerde mannen naar een inclusieve samenleving die sociaal-cultureel pluriverseel is.
