Rechtvaardigheid is het diepgewortelde gevoel van afkeer van anderen die liegen, bedriegen, niet eerlijk zijn, onsportief gedrag vertonen, gemeen doen, stiekem jatten en zo meer.
Ravottende honden bijten zelden echt door. Ook mensapen tonen zelfbeheersing, vermijden gedoe en bewaren liefst de vrede. Kapucijnapen protesteren als ten onrechte de ander een extra beloning krijgt. Al heel vroeg ervaren peuters spelenderwijs wat onrechtvaardig is. Ontwikkelen de vaardigheid van een beetje vals spelen. Maar weten drommels goed wat unfair is. Rechtvaardigheid lijkt een natuurlijk vermogen.
Rechtvaardig is wat anders dan rechtmatig. Rechtmatigheid verwijst naar wet- en regelgeving. Rechtvaardigheid is meer een oer-fenomeen dat via gewoontes en routines wereldwijd uiteenlopende richtingen opgaat. Wat wij als rechtvaardig beschouwen, hoeft elders niet zo te zijn. Denk daarbij aan kastenstelsels, wijze van straffen, omgang met dieren etc.
Rawl’s overlappende consensus maakt de kern van rechtvaardigheid in relatie met later ontwikkelde morele noties aanschouwelijk. Binnen cultuur A omvat rechtvaardigheid, compassie, empathie, vrijheid en zo meer. In B draait rechtvaardigheid om sociaaleconomische gelijkheid. In een godsdienstige context zorgen zielsverhuizingen voor postmortale rechtvaardigheid. De goddelozen ondergaan in het hiernamaals alsnog hun straf. In een politieke omgeving worden zogenoemde rechtvaardige oorlogen gevoerd. Binnen filosofische tradities omvat rechtvaardigheid begrippen als autonomie, respect, waarheid, recht op gelijke kansen, bestrijding van onrecht etc. Alles bij elkaar, rechtvaardigheid wordt in verschillende culturen uiteenlopend geoperationaliseerd, maar het resultaat is uiteindelijk overal dezelfde, een diepe afkeer van unfair gedrag. Het zijn pogingen het complexe concept te vatten binnen eigen culturele, sociale of filosofische doctrines.
Op zoek naar de oorsprong en het algemeen belang van rechtvaardigheid wijst de overlappende consensus op een rechtsbewustzijn van elkaar fair behandelen gericht op eerlijke uitkomsten. Dit diepgeworteld rechtvaardigheidsgevoel draagt bij aan ieders morele kompas en is van toepassing op vele aspecten van het leven.
