Ongedocumenteerden zijn mensen die zich zonder visum of verblijfsvergunning in een land bevinden. Stigmatiserende termen zoals 'illegale immigranten' en 'vreemdelingen zonder de juiste papieren' (Frans: ‘sans papier’) worden ook gebruikt. Burgers die tijdens oorlogen door veranderingen van landsgrenzen ontheemd raken, kunnen ook onder deze categorie vallen. Zij bevinden zich opeens aan de verkeerde kant van een nieuwe grens, zonder de vereiste documenten (bijvoorbeeld Mexico/VS, Polen/Duitsland/Rusland, Haïti/Dominicaanse Republiek). Een aparte categorie betreft volkeren met generatielange vaste woonplaatsen. Inheems waren. Overheersing ontnam hen het recht op bewegingsvrijheid, onderwijs en gezondheidszorg. Denk aan staatloze vluchtelingen zoals Palestijnen, Rohingya, Koerden en Bidoons in Koeweit.
Niet over de juiste papieren beschikken leidt tot onderduiken, illegaliteit, uitbuiting en criminalisering. Dit kan resulteren in aanraking met de politie, gerechtelijke vervolging, detentie, gevangenisstraf, deportatie en meer. Ongedocumenteerden vervullen vaak openstaande vacatures voor onaantrekkelijke, tijdelijke, laag betaald werk in de transport, schoonmaak, bouw, zorg en voedselvoorziening. Elk formeel beroep op mensenrechten of sociale rechtvaardigheid leidt vaak tot aanraking met justitie. Zo is het voor gezinnen met kinderen zonder visum of verblijfsvergunning riskant om kinderopvang, zorg, onderwijs of politiebescherming te zoeken. Kortom, zij ondergaan politiek geïnitieerd systemisch geweld.
Complexe legale constructies beogen mensen tot ongedocumenteerden te maken en te houden. De handhaving van deze verraderlijke legaliteit rond 'tot-ongedocumenteerd-gemaakten' resulteert in een opeenstapeling van achterstanden. Discrimineren op basis van niet-gedocumenteerd-zijn leidt rechtstreeks tot discriminatie op huidskleur, leeftijd en chronische ziekten, en tot achterstelling qua huisvesting en arbeid. Het resultaat is extreme marginalisering, segregatie en sociale ongelijkheid.
De positie van de ongedocumenteerden vraagt om humanitaire solidariteit van samenlevingen. Dit betekent bijvoorbeeld dat de lokale toegang tot bed, bad, brood (BBB), openbaar vervoer, huisvesting en arbeidsmarkt, evenals het wettelijk regime rond migratie op nationaal en EU-niveau, moet verbeteren.
